Scene 1

Scene 2

TOP 10  DIGGROEP VIR BEGINNERS EN BEGAAFDES

Scene 3

Scene 4

OPDRAG 1 DIS DAN EK  (EKFRASTIESE SELFBESKRYWING)

OPDRAG  3 SOLI DEO GLORIA -  DIE DO RE ME VAN MY SIEL (SNELSONNET)

OPDRAG  4 STEFAANS AFRIKAANS (MY EIE AFRIKAANS MET ALLE DIGTERLIKE VRYHEDE)

Scene 5

Opdrag :  10 Kom  Afrikaner Afrikaans my  taal , my  trots taal   van  gesag , van mag, van  krag nou   verkrag deur   taalketters   geketting ,  gekelder ,  gekruisig vergete   die  barendskrete  van  verbete   taalapologete .  Afrikaans Apartheidslagoffer   as  soenoffer   opgeoffer   deur   politiekleviete sonder   verhoor   oor   voorgeslag   volkvergrype   veroordeel  tot  parlementêre   banneling ŉ  melaatsverklaarde   onderwys-verstoteling . Maar... Afrikaans is  nie  ŉ  sement  monument  nie nie   ŉ  bakhand   aalmoestaal   nie laat   ons   haar   praat ,  haar  sing,  haar   skryf onbeskaamd ,  onbevrees ,  ongeknel die  wêreld  van  haar   lof   vertel . Kom  Afrikaner ontwaak   uit  jou  apatiese   sluimerslaap staan   op  uit  jou  skynheilige   taal-skyndood praat   en  sing  haar  stem se  soet   sillabe laat   haar  letters  uit  jou  vingers   vloei laat   Afrikaans  weer   harte   raak . © Stephan  Uys  05/06/2021

Scene 6

OPDRAG 1 AS DIE MASKER LIG (EKFRASTIESE SELFBESKRYWING)

OPDRAG 3 PLÚ CHE PANISSIMO – DIE DO RE ME VAN MY SIEL (SNELSONNET)

OPDRAG  7 SAKURA IN KYOTO (KERSIEBLOEISELS IN KYOTO) (BALLADE)

Scene 7

Opdrag 10 Afrikaans die taal van apartheid   My Stem Tussen  dassiepis en dolk Met piksteel, panga en vuis Roep 'n samboktong revolusie Oor Apartheids Afrikaans Voedoe blomkool mentaliteit En met haatkettings bind hul Ons tong aan 'n taalpaal Want Raka het baas geword Bedelbakkie ek nie voor kwylogies Die ink op my middelvinger Roep linguale wraak Met pen en papier  Stig ek grammatikale vuur   Uit die klanke van my tong Uit die diepte van my hart Oor ons ewige gevegte Waar Engels nou antwoord gee Deur ons ver verlate Grondwet Met die kreun van politieke pyn Ruis ons stemme saam as een Die Afrikaners van Afrika Ons sal antwoord op jou tongval Ons sal ons eie offers dra Ons sal lewe - ons sal strewe Ons vir jou, o' Afrikaans   © Carin Erasmus

Scene 8

OPDRAG  1 ROT (EKFRASTIESE SELFBESKRYWING)

OPDRAG 3 DOODSTIL SIMFONIE – DIE DO RE ME VAN MY SIEL (SNELSONNET)

OPDRAG  4 DIE PASTOR POULUS RIEL (GRIEKWA AFRIKAANS)

OPDRAG  8 O DIGTERSRIVIER, O DENKERSBOOM (PANTOEN)

OPDRAG 10 OPE BRIEF AAN DIE OUERS  VAN ONS NAGESLAG

Scene 9

Opdrag 10    Ope brief aan die ouers van ons nageslag   Bobaas digters is hier bymekaar, maar, waar sit die kinners? Waar staan die jong mense? Waar het ons hulle verloor, vervreem, verloon?   Johan en Sarie trou op ‘n plaas net buite Patensie; skenk geboorte aan twee lieflike kinders,  John en Sarah, wat gaan na ‘n Engelse crèche, skool, universiteit… Mamma en pappa praat Afrikaans met mekaar, maar Engels met die kinners?   Ons leef in ‘n simpatetiese wêreld,  dis altyd iemand anners wat ons taal vernietig, maar dis dan ons, wat soos Afrikaze bommers in ons eie taalmonument bots?   Ek self is in negentien-vyf-en-negentig gebore, in ‘n voorgee-vredevolle verdrag. My kinderdae omgedroom, om groot te word, net om myself sonder skroom, te verskoon, verskoon, verskoon! Daar is geen gruweliker gedaante, as hierdie  Afriskaamte.   My ouers het nie veel gehad nie, maar hulle het gegee wat hulle het: Afrikaans en ek sou dit nooit anders wou hê nie.   Apartheid, die regering,  kry maklik die vinger, maar, die ouers van ons nageslag, dis ek en djy.   Afrikaans self, is ek,  en dis djy © Ronnie Strydom

Scene 10

OPDRAG  1 STEMVURK (EKFRASTIESE SELFBESKRYWING)

OPDRAG  3 ELIZABETHAANSE SERENADE  - DIE DO RE ME VAN MY SIEL (SNELSONETTE)

OPDRAG 4 BEERTJIE, ONS GA’ BETHLEHEM TOE!

OPDRAG  7 JÉRIGO SE WOESTYNSROOS (BALLADE)

OPDRAG 8 MELPPOMENE VAN PARNASSUS (PANTOEN)

Scene 11

Opdrag 10   Babel... ’n Babelsbeuel blaas boosblas en beierbot ’n belydenis in swart skakerings van ’n volwolksnag oor ’n klompie min se woordverlies die afgesnyde afsluiting van die Afrikaanse vers wyl hensoppers hemeralopies en hoogheilig skelm loer van onder hul hijab kadotjies en waansins wippe wreed waad vir die parvenupolisie van Lesufihuis se kartetskaders waar ons aansoek om protesparool groei en dan doodgeryp vitvrot bou die muur en breek die kenosiskiem na niks in die praatspaleis van poësie want hoe voller die wraakswip hoe stywer is hul god se lewelose lip ©MCH

Scene 12

OPDRAG  1 SPIEËLBEELD (EKFRASTIESE SELFBESKRYWING)

OPDRAG  3 GEBROKE SIMFONIE – DIE DO RE ME VAN MY SIEL (SNELSONETTE)

OPDRAG 8 PSALM (‘N KORAAL VIR MY KONING) (PANTOEN)

Scene 13

Opdrag 10 ŉ Lekker ding   soos ŉ smoelneuker tandebreker is ons taal toffietaai hardekwas sal sy soos ŉ feniks styg uit stof en roet  en as want ons taal was nooit nie    dood'ie net tydelik nie te groot'ie  nou het ons skrywers beter as Van  der Vyfer Riki Retha Carin en kie  laat die woorde oopketel vlie klanke    konsonante dialekte variante  heuning in my oor al die natnuut woekerwoorde laat die taal ontplof  want ons hou van kaas bra moet'ie hier'ie lorrie stop'ie   laat jou stem weerklink  ons taal is ŉ hartsding nie ŉ  dikding met snobring so kom  jou kooivlooi ons taal wys  mooiplooi bring jou  bakkiebrakkie vir ŉ  draaibraai doen saam met my ŉ suikerbostiekiedraai   © Rosalee Meyer

Scene 14

OPDRAG  1 VERLORE MENS (EKFRASTIESE SELFBESKRYWING)

OPDRAG 2 KNERSUS POSA (BEGROTINGSREDE SATIRE)

OPDRAG  3 DIE DO RE ME VAN MY SIEL (SNELSONETTE)

OPDRAG 4 SONSTRALE AN MY TAAL (DIALEK –MPUMALANGA AFRIKAANS GEMENG MET FANAGALO)

Scene 15

Opdrag   10 Geskroeide taal    eers was jy kombuistaal brabbelvloektaal slegs tussen Boer en dienaar praatbaar in 1961 staan jy op en stap tot langs die verdrukkers se Rooi-Baadjie-taal JY: ons eie Afrikaans - MY taal ons vaders se vaders het vir jou geveg   vir hulle kinders se geboortereg toe kom ons – ja ons – hulle nasate die telge van die kinders wat gekniehalter was en ons verraai jou verkoop jou vir minder as ŉ pot lensiesop ons smeek die nuwe-Khaki’s  vir bestaansreg vir ŉ aalmoes sê jammer dat ons in Afrikaans asemhaal jammer dat ons in Afrikaans bid                         maar nou                         vir ŉ tweede maal                          staan ons op                          en skree                         Afrikaans is MY taal                          waarin die kranse antwoord gee ek – wat gebukkend gaan onder velkleur en vlag sal in die taal van my voorouers se wit doods beendere  in die taal van my kinders se kinders wat moet kom in die taal wat my onderdrukkers verag  in my taal in Afrikaans sal ek dig en skryf  en sing   brabbelvloektaal - was gesien as ondergeskik rooibaadjietaal- die Engelse Taal nuwe-Khakis - nuwe onderdrukker - nuwe regering   © Suzanne Volschenk-Walsh

Scene 16

OPDRAG  1 SLAGOFFER VAN TIRANNIE (EKFRASTIESE SELFBESKRYWING)

OPDRAG  3 SWAANSE SOPRAAN – DIE DO RE ME VAN MY SIEL (SNELSONETTE)

OPDRAG  4 KLINKER KLASSE (NOORD – TRANSVAAL VS KAAPS)

OPDRAG  6 BITTERSOET-BITTERBLOED (VRYHEID)

OPDRAG 7 DIE BLOOS VAN ‘N ROOS (ROMANTIESE BALLADE OOR MY GUNSTELING BLOM)

Scene 17

Opdrag 10: Afrikaans, die taal van Apartheid   Afrikaans óp 'n rots   Blanke banke by 'n ontpanningspark het al lankal gewankel soos die valuta mark, nog steeds is Afrikaans in ballingskap nog steeds word afrikaans polities vertrap   hierdie bankie is gereserveer slegs Afrikaans, niemand meer dis die enigste een tussen tien ander so...baie dinge het al verander   hier is vir jou ook 'n plek al het jy 'n streeksaksent, dis perfek ons sal kaalbetaal vir ons taal en nie weer verdwaal in 'n staalkraal   van tolletjie brei en stry wie gaan eerste ry bly ons nageslag in Afrikaans vry, staan op in jou klas ongeag jou basseras   van 'n wals tot Kaapse Klopse van 'n nie-jood tot ortodokse, Afrikaans is ons trots! Afrikaans gebou óp 'n rots   ©️Ilze Snydert van Wyk

Scene 18

OPDRAG 1 UNIEK IN MUSIEK (EKFRASTIESE SELFBESKRYWING)

OPDRAG 3 ENCOR – DIE DO RE ME VAN MY SIEL (SNELSONETTE)

OPDRAG 4 KANA  KANA  KANIEKE DINA HOME (KAAP DIALEK)

OPDRAG  7 MY ANGELLIERA (ROMANTIESE BALLADE)

Scene 19

Opdrag 10    Ons sal lewe, ons sal ...   Gebore in Afrikaans uit moeder, taal se lyf   parlement wil my mond ketting poliban alles tot verby Jan se anker klipik moor op plaas, guillotine alles in wit martelmanie  breek blank standbeeld  verstoot, verkleineer, vertrap Afrikaans word uit monde gesensor   Luister Afrikaans is melktert en moskonfyt Afrikaans is boeremusiek en Theuns  Afrikaans is lekker kuier en skaapbraai Afrikaans is verhale en verse Afrikaans is kleurloos en lip lekker   Staan vas teen afrimengsel  laat ons kinders dit leef; selfs oorsee al is jy waar, praat die taal want, ons is gebore in die mooiste taal ons sal sterf met Afrikaans in ons hart.    ©Werner Die Woordskilder –

Scene 20

OPDRAG 1 MY (SELF)MOORDKUIL (EKFRASTIESE SELFBESKRYWING)

OPDRAG  2 OP DIE HOEK VAN … (BEGROTINGSREDE SATIRE)

OPDRAG 3 DIE LAASTE NOOD – DIE DO RE ME VAN MY SIEL (SNELSONETTE)

OPDRAG  4 AFRIKAAPS – MY (OORLOG) VOERTAAL (AFRIKAAPS)

OPDRAG 6 ONS (HERSIENE) FREEDOM CHARTER (VRYHEID)

OPDRAG 5 MY (2DE HERSIENE) GEFATSOENEERDE HEENGANE  (WOORDEKONOMIE)

OPDRAG 7 BALLADE VAN DIE WIT LOTUS (BALLADE)

OPDRAG  8 BALLADE VAN DIE WIT LOTUS (BALLADE)

Scene 21

Opdrag 10 Afrikaans   Jy’t gemang vreesbevange vir vervang Jy hang  gekruis’gevangene op Golgota se vlak – Jou digsipels Jou try red deur politieke versgebed toe akademiese verset ‘cause ammal’t gescheme Afrikaans is dead…   ‘n Baster gebore gehore lang jare te vore deur  slawe se ore eerste, in Jou stryd maak Jy  Jou naastes die seerste, Jy verhard in verstand en Jou roepstem verbrand elke kleur in die land tot ‘n vloek in vuilsand en  Jy soek, Jy soek  Jou vryheid iewers  wyd verby verwyt êrens suid van selfs God se genade, êrens verby al die seerkry en skade…

uit Jou Oppermans’ Ceylon kom breek my manskap jou boeie, bereid om te bloei virrie goeie, bereid om te dooi vir Jou wees op ons lippe, stook meer as borrels en klippe, in Jou word  ons verse skorrels vol vissies en brood…   in Jou word ôs kinders weer groot…   in Jou word ôs kinders weer groot…   © Floris van Zyl

Scene 22

OPDRAG 1 ROOS VAN SARON (EKFRASTIESE SELFBESKRYWING)

OPDRAG 2 GEE VIR DIE PALJAS NOG POLENTA (BEGROTINGSREDE SATIRE)

OPDRAG  3 MUSIEKDOOS – DIE DO RE ME VAN MY SIEL (SNELSONNET)

OPDRAG 4 Kô  ONS KAPPIT YT! (GRIEKWA DIALEK)

OPDRAG  7 MY BRUIDJIE VAN DIE BERG (BALLADE)

OPDRAG 8 MY HEILIGE ANNA (MET RESPEK AAN ANNA M LOUW) … (PANTOEN)

OPDRAG 10 AFRIKAANS DIE TAAL VAN “APARTHEID”

Scene 23

Opdrag 10   My taal is nié taboe nie!   Die jaar is een-en-tagtig en ek - noviet sonder nosie,  protesteer in my tongtaal my predisposisie vir boetedoening.    'n Dekade later vuilvuisters wat skaar: “AMANDLA!“ en daar wentelbom hul die millenium!    Verwikkel nóg 'n dekade en pokkelpense kyk deur spikkellense  en teen twintig-dertien is daar parlementêre rooilapmaaiers wat spoeggolf oor ons volk -  eens voortrekkers, nou agterosse.    In my nege-en-dertigste jaar bespied ek my bestrede plaas as die horison oranje brand, verblou nadenkend oor my onteiening.  Wáár mag 'k dan my krygsbanier ontplooi sonder dat dit subjektief styg  soos 'n blanke maan oor Distrik Ses?    Maar, solank as wat mý hart vloedvol is en my mond daarvan oorstroom  meander ek my witpootpadjies en ek preek my Afrikaans: skuldskoon!   © Sharon du Preez

Scene 24

Scene 25

OPDRAG 10 AFRIKAANS, DIE TAAL VAN APARTHEID?

Scene 26

FLORIS KOTZE  OPDRAG 10 TEMA: AFRIKAANS, DIE TAAL VAN APARTHEID?   My taal is gevorm tussen t’nouroebosse, Namakwalandse blomme en graniet, sonder spelreëls of leestekens. Die milde winterreëns het dit laat groei en die warm somerson het dit hard gebak. My taal het ongekunsteld gegroei. In sub A het ek geleer dat daar ’n praat-Afrikaans en ’n lees-Afrikaans is. Of altans, so was dit in my kop. Niemand het ooit vir my verduidelik dat dit een en dieselfde taal is nie. “Kaik Boet kaik, Sôrkie swôi.”  Dit was my lees-Afrikaans. My broers het vir my gelag. Daardie tipe taal is nie in ons huis geduld nie. Ek moes oor en oor lees, maar ek kon so kwaad word want dit was hoe Juffrou dit gelees het. Daar was nog moeilike woorde wat ek moes leer uitspreek, soos ‘mens’ en ‘geld’. En ’n gaat in die grond was skielik ’n gat in die grond. My ouma sou my gatvelle aftrek. In ons huis was gat ’n vloekwoord! En dan sê hulle ons Namakwalanders het vuilbekke. Op my beurt moes ek weer woorde aan juffrou uitlê.     Die geskiedenis van ’n taal is ongelukkig nie in steen uitgekap nie, inteendeel, dit is ’n stadige oorgangsproses. ’n Ontwikkeling oor jare, en dan skielik is dit daar. Met enige geskiedkundige gebeurtenis kan ons ons eie teorieë daarin pas. Die goeie ding van geskiedenis is dat niemand presies weet wat daar gebeur het nie. Selfs al is dit gedetaileerd beskryf, is die lyne nogsteeds vaag genoeg om menige teorieë daarin te druk en pas. Hoe en wie verantwoordelik is vir die ontstaan van Afrikaans is uiteindelik ook maar net ons teorieë wat deur tyd en omstandighede bepaal word. Sestig jaar gelede was dit die suiwerste witmanstaal ooit. Nou grens dit aan Khoisan. Vandag is ek gelukkig genoeg om “een mondje Nederlands te kunnen praten”, maar ook “een beetje West-Vlaams te kunnen babbelen”. Nederlands en Vlaams. Die moedertaal en die sustertaal. Ek leerken die mooiheid daarvan en vir my raak dit meer duidelik hoe ’n taal kan ontwikkel en verander. Sommer so spontaan. Woorde en idiome is almal verweef met mekaar, die DNA van ’n taal. Die werklikheid is dat ander tale weinig bygedra het tot ons taal. Ja daar is die verdwaalde Franse of Duitse woord, woorde soos ‘kierie’ en ‘jakkals’ wat uit Afrika kom. En dan die Engelse invloed. Maar watter taal het dit nie? Selfs moderne Nederlands is deurdring van Engelse en Franse woorde. Dit is deel van die ontwikkeling van ’n taal. Tot op ’n mate wat dit gevaarlik word. Ons taal is volgens my oordeel 95% Nederlands, maar al die onnodige tierlanteintjies is weggegooi. Die eenvoud van Afrika het ons taal vereenvoudig. Vereenvoudig op ’n mooi en aardse manier. Die harde lewe het ons taal geslyp tot ’n blinkende diamant. Ons is ’n taal in eie reg, maar ons mag nooit vergeet van waar ons kom nie. Iemand wat sy verlede vergeet, het geen toekoms. Uiteindelik is dit tog maar van mindere belang wie verantwoordelik is vir die ontwikkeling. Die belangrikste is wie dit sal laat oorleef.    Maar hoe gaan ons taal oorleef? Deur uit ons monde te vloei! En oor ons lippe te breek soos branders oor ’n rots. As ons ons taal praat, sal dit nooit uitsterf nie. As ons ons taal skryf, sal dit nooit kan verdwyn nie. Uiteindelik is dit niemand anders as onsself wat ons taal in die konsentrasiekamp indink nie. Stiefkind, gebrandmerk en rantsoenering het ’n alledaagse geword vir ons arme taal. Linguisisme (diskriminasie gebaseer op taal) het ons taal baie skade berokken. In plaas daarvan om te fokus op die goeie wat uit ’n taal kan kom, is gefokus op die verlede. Die taal is gebrandmerk en moes daaronder lei. Maar die positiewe invloed wat ons as taal op Afrika en almal rondom ons gehad het, kan nooit ongedaan gemaak word nie. Al word ons net in ’n klein woordjie soos ‘pap’ tot daar bo in Zambië verteenwoordig, of ’n politieke party in Botswana wat die woord ‘domkrag’ in hulle slagspreuk gebruik. Of woorde soos ‘wildebees’ en ‘meerkat’ wat deel geword het van die wêreldwoordeskat. Sal ons ooit erkenning daarvoor kry? Maar ons is daar! En ons taal is nog vry. Niemand gaan ons smeek om dit te laat voortleef nie. Toe ons voorouers deur Holland vergete is aan die Suidpunt van Afrika het hulle oorleef en teruggeveg. Die Anglo-Boereoorlog was daar. Selfs die Groot Depressie van die 1930’s het ons volk oorleef en sterker uitgekom. Maar vandag is vryheid ons vyand. Soveel meer wêrelde gaan vir jou oop as jy die rooitaal kan praat. Ons leef in ’n tyd van gemak. En die gemak is om een wêreldtaal te praat, waarmee jy oral kan kommunikeer. Iets wat op sy beurt nie ’n slegte ding is nie, maar waarom sou jy dan nog ’n taal praat wat niemand anders verstaan nie? Of jou kinders dit leer. Ek kan jou vertel hoe goed dit vir jou kind se taalontwikkeling om in ’n moedertaal groot te word en dan ’n tweede of derde taal aan te leer. Ek kan vertel van al die verbindings wat daardeur in die brein vorm en jou kind in teorie slimmer maak. Vir ’n kind is dit geen moeite om tale aan te leer nie. Ek kan vir jou vertel hoeveel wêrelde dit vir jou kind sal oopmaak. Dit moet die trots in jou wees wat jou dit aan jou kind laat leer. Jou liefde vir jou taal, volk en land. Jy moet jou kind leer om trots te wees. Want ’n trotse mens loop ’n reguit pad.    Ek vra myself, waarom moet Afrikaans versoen? Wat het die taal verkeerd gedoen? ’n Taal is ’n taal en het geen eie wil. Dit kan niemand doodmaak of verdruk nie. Ja, dit maak jou patrioties. Dit bind jou saam met mense rondom jou. ’n Taal spreek tot die hart van die wat dit verstaan. Maar dit word ook verkeerdelik gehaat deur die wat jou haat en wat dit nie verstaan nie. Uiteindelik is taal maar net ’n kommunikasiemiddel. Dit word eers gepraat en dan geskryf. Latyns is geskryf, maar het nogtans uitgesterf. Engels het byna uitgesterf as gevolg van Franse onderdrukking, maar omdat mense dit bly praat het het dit oorleef. Geen rantsoeneringsproses of konsentrasiekampdenke gaan ons taal onderkry nie. Ons gaan ons volksliedjies bly sing, ons stories bly skryf en ons gebede gaan altyd in Afrikaans wees. Ons kinders sal dit nog praat. Ons hoef nie verskonings te maak vir ons taal nie. In my oë is die einde van Afrikaans nog nie op die horison nie. Dit raak moeilik vir kleiner tale wêreldwyd om te oorleef, tale veel ouer as Afrikaans. Maar ons veg nie ’n verbete stryd nie. Die tye sal draai vir ons taal. Ons oorwinningskreet sal eggo in ons kranse en dryf oor ons vlaktes. Afrikaans is nie die taal van apartheid nie, maar die taal van die toekoms.   Ter afsluiting nog ’n laaste storie. Ons stop die een dag by ’n nuutgeboude winkelsentrum in Dar-es-Salaam, Tanzanië. Ek het niks nodig uit die winkel nie, so ek staan maar rond en hou ’n ogie oor ons bus. Terwyl ek so my tyd staan en verwyl, kom ’n man na my aangestap. Natuurlik iemand wat weer iets aan die onnosele toeris wil kom verkoop, besluit ek en kry solank my storie reg. Maar die man verras my toe hy Afrikaans praat. “Middag maneer, ek sien jou registration, jy kom daar van my land?” Nouja, die GP registrasienommer is ’n weggee. En na drie maande in Oos-Afrika is ek al honger vir Afrikaans. Hy ook, al kan ek hoor dat hy nie eintlik Afrikaanssprekend is nie. Hy val sommer ook in en vertel dat hy in Pretoria grootgeword het en daar is niks wat hy meer mis as om Afrikaans te praat en te hoor nie. Hy werk vir ’n Suid-Afrikaanse maatskappy wat die kontrak gekry het om die winkelsentrum te bou. Hy het nie kom geld vra, of werk gesoek nie. Hy wou net ’n stukkie van tuis hoor, van iemand van ’n ander kleur – die vyand – terwyl hy omring is deur sy eie kleur. Ons gesels sommer dikstukke in Afrikaans daar in ’n vreemde land en daarmee saam besef ek dat Afrikaans nog lank nie dood is nie. Daar het ’n verandering gekom die laaste jare. Ons stiefkind taal het sy verlede begin afskud. Dit is nie net ek wat eerste ding as ek op Kaapstad Internasionale Lughawe aankom, ’n Wimpy-koffie gaan bestel – in Afrikaans – en dan sit en luister hoe die mense rondom Afrikaans met mekaar praat nie. Maak nie saak wat die verlede was nie, baie van ons mis Afrikaans as ons weg is, want Afrikaans is Suid-Afrika se huistaal. Geen ander taal kan sê dat dit in Suid-Afrika gebore en geskore is nie. Geen ander taal. Maar meer nog, vandag is ons ook ’n internasionale taal. Vir ‘n taal met so ’n klein sprekersgetal, is ons nogal wydverspreid. Wat is dan nou ook lekkerder as om op ’n vreemde lughawe te sit en skielik Afrikaans te hoor? Of daardie oomblik as jy iemand sien en jy weet sommer hy of sy praat ook Afrikaans, dan hou jy die persoon in die oog totdat hy of sy daardie geliefde groen paspoort uithaal en dit bevestig. Dan staan jy vinnig nader en knoop ’n geselsie aan. Ai, is dit nie bevredigend nie? Ons taal is lewendiger as ooit tevore! En blinker as ’n diamant geslyp .

Scene 27

OPDRAG 10  AFRIKAANS, DIE TAAL VAN APARTHEID

Scene 28

RIKI MALAN Kompetisie Opdrag 10  Afrikaans, die taal van Apartheid.   My taal, Afrikaans is 'n goed deurweefde taalfamilie. Ons taalpot het begin met Khoi, Indo-Europees, Germaans, Nederfrankies en Nederlands. Hierby voeg ons 'n paar koppies inheemse leenwoorde en 'n knypie dies en daais van ander tonge. Meng goed en voila! Die geboorte van Afrikaans ses-en-negentig jaar gelede.   In volle blom draai Afrikaans sy kop na die son. Ons taal word verewig deur skrywers en digters. Liriese liedere word geskryf en getoonset. Respek laat ons op aandag staan, ook vir die Afrikaanse Onse Vader. My moedertong val vol en vars op die oor.   Rantsoenering en segregasie van 'n taal. Hoe de donner doen mens dit? Bring elke dag jou 'n een liter gieter vir Afrikaans, nie 'n druppel meer nie. Sny daai woord in koekskywe en vat net een stukkie. Vandag kry jy twee klinkers en elf medeklinkers. Dit is nou al sewe-en-twintig jaar dat my taal misken, mishandled en as 'n mindere behandel word. Konsentrasiekampkind, stiefkind, weeskind. "Gooi sommer die baba saam die water uit!" Die staat kan my taal maar bly politiseer so al hulle kan. Ek lag lekker in my mou. Daar is 'n jaarlikse gebeurtenis wat Afrikaans onderstreep soos nog nooit tevore nie. Jaar na jaar spat die snot en hare soos andertaliges hul kinders in Afrikaanse skole probeer inskryf. Afrikaanse skole; omdat hulle die beste in die land is. Dink vir jouself. Hoe is dit moontlik om 'n ses jarige kind in graad R skoolgereed te kry binne een jaar, in 'n taal waarvoor hy vreemd is? Jy gee vir hom of haar 'n Afrikaanse onderwyser, so maklik soos dit. Bloudraad in die rugstring, vasberade met hul oë op oorwinning gerig. So doen ons dit.    Afrikaans is die mees ontwikkelde taal op hierdie kontinent. Nie net het my taal getalle nie, maar ook lang bene wat vêr loop. Tans is daar ongeveer nege miljoen mense vir wie Afrikaans hul eerste taal is. Vir ongeveer veertien miljoen mense is dit 'n tweede of derde taal. Met hierdie getalle kan Afrikaans lankal nie meer as 'n kombuistaal  geklassifiseer word nie. Langbeen trap Afrikaans spore in Namibia, Botswana, Zimbabwe, Kanada en Argentinië. Australia en New Zealand spog met hul eie Afrikaanse gemeenskappe.   In die afgelope week het ek 'n paar kennisse en vriende gevra wat hulle doen om Afrikaans hier in ons dorp te bevorder? Daar was twee basiese antwoorde. "Ek praat Afrikaans met almal." Nee ou bose gesie Sara, jy doen nie. Ek staan agter jou by die kassiere. Jy wurg voort in 'n geradbraakte Engels wat jou soos 'n poephol laat klink en lyk. Jy trek jou mond snaaks en ek moet wonder of jy nou in Engels probeer glimlag? Hoekom verraai jy jou taal daar in die winkel? O ja, sy of hy het jou oortuig dat hulle geen Afrikaans magtig is nie. Uit ondervinding, deur met salarisse en lone te werk, wil ek jou vertel wat jy dalk reeds weet. Almal wat hier aan die punt van Afrika gebore word, praat en verstaan Afrikaans. Glo jy my nie? Vat aan sy geld, geen tolk is nodig nie ... vlot in Afrikaans!   "Ek koop Afrikaanse musiek vir my en my vriende." Ja, jy koop een cd en 'sny' dan twintig vir jou vriende as geskenkies. Kenisse betaal R50 per cd. Dit is dan nou jou totale bydrae wat ons taal aan die lewe moet hou. Verstaan jy dat jy kunstenaars ontneem van hul brood en botter? Jy steel en maak oorlewing vir kunstenaars amper onmoontlik. Ek gooi die handskoen neer. Koop sommer vyf cd's en deel dit links en regs uit. Is dit te duur? Natuurlik ja jou gulhartigheid loop deur jou beursie en nie 'n Afrikanerhart nie. Sies vir jou.   Gesprekke in Afrikaans oor Afrikaans raak vinnig emosioneel belaaide situasies. In ons taalharte brand vure hoog en warm. Afrikaans is deel van my DNA. Dit is hoe ek swets, blerts en bliksem. Dit is hoe ek lag en daksit. Dit is hoe ons dans, braai, kuier en groet. Dit is hoe kwaai en liefde kan meng. Afrikaans is hoe my binnegoed aanmekaar gesit is. Dit pas in my lyf. Of ek rond en gesond is of maer, een grote pas almal. Ek vry, raak bly, giggel en gooi vatlap mense met Afrikaanse hondedrolle. My honde praat, eet en verstaan net Afrikaans. Dit is hoe ek huil, treur en kla. Ek kniel en bid in Afrikaans. Alles in Afrikaans, dit is wie en wat ek is. Afrikaner!   Kniehalter die sondebok! Jou moer man. Afrikaans raak 'n doring in die vlees van ons Regering. Hulle glo nog steeds dat alle Afrikaners wit is. Dit is tog immers makliker om 'n probleem 'n rassekwessie te noem as 'n taaldilemma. Hoe verduidelik jy dat taal net een moeder het. Jou moedertong wat jy aan moedersknieg geleer het? Jou eie streeksdialek. Hoe mooi bry die Kapenaars nie hulle erre nie My Afrikaner bloed trippel skoon van lekker kry. Hoe mooi die mense wat praat van 'n kommetjie koffie en 'n leksel tee. Namakwalanders laat my in 'n taalekstase wanneer hulle gesels. Ek wil opstaan en hande klap. Kaaps en Afrikaaps groei met rasse skrede. Woorde rol en tol, dartel en huppel bladsye vol leserasies. Ons taal sal nooit net nerfonder lê nie. Dit lê murg diep.   Afrikaanse stemme uit die verlede het my hierdie afgelope week sag, histeries en laggend gehad.    Sag-sag het ek na Adam Small geluister terwyl hy uit sy werke voor gelees het.. Hy spin en vou en draai 'n taalkokon om my met sy skrywe. Adam se stem en taal ís sy kuns. Deur sy oë sien ek myself en my taal. Dankie Meester Small.   Gerhard Viviers - Spiekeries! My hart en bloed maak bollemakiesie in my lyf. Die entoesiasme in sy stem en meesterlike Afrikaans.  "Jannie! Jannie! Jannie!" Juig ek aam met hom terwyl Jan Ellis sy drie agter die pale druk. In detail neem hy sy radiogehoor deur elke stap van die drie. Van ontstaan tot voltooiing. Elke woord word gesien, gehoor en gevoel. Ek is op 'n taal adrenalien stormloop saam Spiekeries.   Fanus Rautenbach saam Flink uit die vere. Snaakse man, stout man, seun-man en storieverteller sonder weerga. Hy kry 'n lag in sy stem voor ietsie stout uitglip. Dit laat my lag nog voordat ek weet waaroor ek gaan lag. Wanneer hy gatvol geraak het vir die SAUK, het hy grappies net 'n aks onder die naeltjie vertel. Ook nie lank nie of ny het sy eie skorsing uitgesaai. 'Ek sal vir die volgende twee weke uitstedig wees. Blykbaar moet ek gaan visvang. Bly dis nie 'n haas nie." Fanus, 'n Afrikaner so na my hart.   Terwyl ek in Ierland, Engeland, België en Parys gekuier het, het ek meer na my taal verlang as pap en boerewors. In België het ek tuis gevoel tussen die Vlaamssprekendes. Op 'n druppel na pure Afrikaans. Ek het die spyskaarte gelees asof dit storieboeke was. Die Iere besit die gasvryheid en gulhartigheid van Afrikaners. Hul vertel meestal hul stories deur sang. Tog bly my land my land en my taal my taal. Kersfees en Nuwe Jaar moet jy by jou eie huis met jou moedertaal wees. Nie in ysige sneeu wat later "gryswater gatgly" word nie. Het jy al gesien wat doen ons Afrikaners met immigrante? Heel eerste leer ons hulle om in Afrikaans te vloek.   Vloek! Dit is die een ding wat ons in twee kampe verdeel. Vir die vyftig persent in die mooi kampie is ons swetsers en en bekwassers onaanvaarbaar. Onaangenaam en aardig ook. "Sies! Hulle blik of bloos nie eers nie." Loop skeit! Wanneer ek vir jou sê ek is moer lief vir jou of dat ek jou fokken lief het, is dit met gevoel. Die bedoeling is om jou te laat verstaan hoe baie lief ek vir jou is. Wanneer ek dus vir jou sê om te fokoff bedoel ek dit net so innig en opreg. Voertsek en loop doen dit nie vir my nie. Dit gee gevoel aan wat jy sê, dit laat ander jou duidelik verstaan sonder om prentjies hoef te teken. Elkeen van ons swetswoorde is in die woordeboek. My swart, Xhosa sprekende buurvrou baklei met haar kinders in Afrikaans. Passievol en luid. "Ek gaan jou blêksêm jou dônnêr, tot jy hyyyjil! Ek klap jou fôkkên orê warm!" Vertel my nou watter een van haar kinders het haar nie verstaan nie? Glo my, die stiltes wat daal dui op totale begrip. Nou wil ek drie vrae vra. Wie het besluit watter woorde as vloekwoorde uitgesonder moet word? Waar is die geskrewe lys van verbode woorde en wie is die outeur. So, wanneer ek jou insê is dit of oor liefde of oor moerrerasies. Vir my is dit soos voordra, opdra en oordra aan jou. Geen misverstande nie. Loop skeit.    Die versoeningsveldtog van Afrikaans gaan nie 'n handjies klap, koekies bak veldtog wees nie. Werk maak sterk sal ons leuse moet wees. Hand oor hand sal ons 'n taalketting moet vorm en almal van die sloot af wal toe sleep. Ek hou niks van oefendinge doen nie. Tog sal ek vir Afrikaans die berg so haastig en so lastig klim. Saam met die volkies wil ek koring sny en hand-aan-hand saam met Suikerbossie onderdeur die maan loop. Ons taal kort mond-tot-mond en hartmassering. Met mening! Dit is hoe Afrikaans weer die wêreld moet tref. Treffend, taalrats en trots met ons koppe na die son gedraai. Merke, gereed, skryf! Enige vorm van skryf gaan nie net oor die bewaring van ons taal nie. Dit gaan oor die groei en nuwe hoekstene wat gelê moet word. Die sterk fondasie is reeds ses-en-negentig jaar gelede stewig gelê. My taalhuis het het loodglasvensters met reënboog  dialek spatsels. Lawwe bont bakstene met woorde op is my biblioteek. Die dak lek en murmured sagte liefdeswoorde vir my, my taal se romanse met my. Jou taalhuis se deure moet altyd oop staan. Afrikaans se eggo moet wyd en syd gehoor word. Die oop deur is ook 'n teken van hulp. Wil jy met jou hele hart skryf maar weet nie hoe nie of sukkel jy dalk? Kom gerus binne, hier by Skryf Jou Storie hoef jy nie te klop nie. Vra en skryf. Skryf weer en dan skryf jy nog en dan bly jy skryf. Jou storie, gedig, lirieke, sprokie of riller is baie belangriker as wat jy dink. Dit is wat versoening in 'n taal bring. Leer, lees, deel, skryf, praat en leef Afrikaans. Dít is die erwe wat jy nalaat.     Siembamba. Siembamba mamma se kindjie Siembamba mamma se kindjie  - draai sy nek om, gooi hom in die sloot trap op sy kop dan is hy dood. Moet nou asseblief nie in my ore kom 'mamba of 'bamba' van die Zulu's nie. My taal is maar nog net 'n baba. Niemand maar niemand gooi Riki Malan se taalbaba in die sloot nie! Dáái sloot is waar ek jou gaan begrawe. Jy wat vir jou kom staan Engels hou terwyl jy in Afrikaans sweet om slim te klink. Soos alle moeders hou ek  an my baba spekvet en gesond. Woorde wat rol, tuimel, duik en vinnig swiep. Skerp woorde wat skep, suis, borrel en bruis. My baba tiekiedraai en raai-raairiepa op die maat van sy taal. Elkeen wat 'n pen optel is 'n erflater. Ons sing die Afrikaanse woorde van die liedjie wat jý geskryf het. Ons dra jou prosa en poësie hardop voor en sê bravo. Ons ore trek tuit in storievertellers se rigting terwyl ons huil van die lag of lag van die huil. Môre vertel ons dit oor. Ek sonder nie graag kunstenaars uit nie, juis oor k nie 'n Kurt Darren of Jurie Els aanhanger is nie. Oeps! Ek het nie bedoel om dit te sê nie.  Steve Hofmeyr. Dáár loop Afrikaans op twee bene. Alles wat hy skryf, sing, doen en sê is in Afrikaans oor Afrikaans. Één Afrikaner wat skares nog steeds laat saamtrek en saamstaan. Steve is een van die hoogste taalbome wat die meeste wind vang. Nee, hy rol nie saam die houe nie. Hy doen die Afrikaner ding. Hy staan op en deel links en regs taalklappe uit soos dit hoort. Hy staan sy man en sê sy sê. Afrikaner man. Kan ons nie maar ook elkeen so vurig oor ons taal wees nie?    Afrikaners is plesierig, gulhartig, gasvry en nadertrek groeterasie mense. Ons hande en harte vertel stories van die lewe terwyl ons oë saam gesels. Nou is daar ek en dáái Engelse ding. 'n Afrikaner word nie met die Engelse 'th' klank op die tong gebore nie. Die "the, this, that and those" het maar gestruikel en gestoei tot ek dit onder die knieg gekry het. Of het ek? Ons het 'n vriendin, Edith, wat nagskof werk. Haar man en seun, Keith en Theo, kom gereeld kuier vir 'n paar harde Krabbel rondtes. Na my tweede dubbel rum en rooi koeldrank aan die stuur van my 'th' klanke, raak alles histeries snaaks. "Feotjie, hoeveel teëls het jy daar? Kiefffff! Kyk wat doen Feotjie! Fok weet né, ek bel sommer vir Ediff." Soos ek sê, dit is nie aangebore nie, dis aangeleer. Fanks hey, maar boggerasie vir die Engelse met hul lithpel - lispel.   Afrikaans ruk en rol roekeloos uit Afrikaner monde, tonge en penne! Ons staan op as een, ons het net één moeder met verkillende dialektonge. Dit maak ons familie. Afrikaans bind ons met taalkettings sonder slotte. Elke skakel pas perfek. Ons is nou bloed van bloed ... ek en jy. My erwe sal my stories op Skryf Jou Storie wees.   Trots gemaak en gebore Afrikaner. Afrikaans. Aspris. © Riki Malan 6 Junie 2021

Scene 29

OPDRAG 6 AARDVERWARMING – HOE KLIM JY IN DIE BOKSKRYT

OPDRAG 10  WAARVANDAAN EN WAARHEEN NOU, AFRIKAANS?

Scene 30

NANETTE BOTHA Kompetisie Opdrag 10 2483 woorde   WAARVANDAAN EN WAARHEEN NOU, AFRIKAANS?   Afrikaans is vir my baie spesiaal, nie net omdat dit my moedertaal is nie, maar ook omdat ek die wonderlike voorreg het om ‘n Afrikaans Addisionele Taal onderwyseres te wees. Ek gee die afgelope 12 jaar Afrikaans by ‘n skool in Mpumalanga. Ek het egter agtergekom uit ondervinding dat die leerders voor my in die klas nog baie deur die negatiewe geskiedenis van Afrikaans beïnvloed word. Dit is dus ‘n groot taak om dit te herprogrammeer.   Sedert Jan van Riebeeck en sy landsgenote hulle voet aan wal gesit het van die Kaap met die oogpunt om ‘n handelspos en hospitaal vir seelui te vestig, het Afrikaans sy pad as taal in Suid-Afrika begin oopkloof.   Die Nederlanders was genoodsaak om met die plaaslike bevolking van die Khoi-Khoi te kommunikeer. Soos wat Franse Hugenote, Engelse, Portugese, Skandinawiers en Maleiers hulle in die Kaap kom vestig het, het ‘n unieke taal begin wortelskiet uit die smeltkroes van kulture. Daar is steeds spore van al hierdie tale in die vorm van leenwoorde in Afrikaans vandag.   Die taal het egter ver gekom sedert dit slegs as kommunkasiemedium gebruik is om mee handel te dryf. Die geskiedenis van Afrikaans is ongelukkig ook ‘n troebel een, soms selfs hartseer. Maar tog bly Afrikaans ‘n kultuurtaal, ‘n hartstaal. ‘n Taal wat sy eerste tree in Europa gegee het, maar met altwee voete in Afrika gevestig is.    Perspektiewe van die verlede en hoe ons taal tans aan die lewe gaan bly. GESKIEDENIS Afrikaans was nog in sy babaskoene toe die Kaap in 1806 deur die Britte beset is en Engels die dominante taal geword het. Na afloop van die Anglo-Boereoorlog neem Afrikaans egter sy amptelike plek in langs Engels as hooftaal in Suid-Afrika. In 1948 kom die Nasionale Party aan bewind. Afrikaans as taal word ongelukkig gelykgemaak met die filosofie van apartheid wat deur die NP gepropageer word en daar is in hierdie mooi taal onregverdighede teenoor landsgenote gepleeg. Afrikaans moes dus die blaam deel vir foute wat Afrikaanssprekendes in my opinie op politieke vlak gemaak het.   Die belange van blankes het voorkeur geniet bo die belange van die ander sprekersgroepe. Woonbuurte is volgens kleur verdeel, aparte skoolstelsels is ingestel, stemregte is van bruin- en swartmense ontneem en families is geskei deur die pas-stelsel.   Die feit dat die destydse minister gesê het dat Afrikaans gebruik moet word as medium in swartskole impliseer nie dat alle blankes skuldig was aan apartheid of noodwendig hiermee saamgestem het nie. ‘n Protesaksie is in 1976 geloods teen die afdwing van Afrikaans as onderrigtaal in Soweto.  Jongmense het ongelukkig met hulle lewens geboet toe die polisie met geweervuur onder die protesgangers losbreek.  Beelde van die sterwende Hector Peterson is die wêreld ingestuur weereens met Afrikaans in die koerantopskrifte uitgeken as die belhamel.   Dit blyk egter duidelik dat insidente soos hierdie mense ontneem het van hulle menswaardighheid. Menseverhoudinge is bykans heeltemal vernietig daardeur.  Ongelukkig het die wortel van apartheid so diep geskiet dat dit selfs vandag nog, generasies later, ‘n invloed het op verhoudinge in Suid-Afrika. Haat en oordeel is oorgedra aan kinders se kinders en sit vandag nog ‘n onregverdige bril op vir die jeug as dit kom by Afrikaans.   DIE INVLOED VAN DIE GESKIEDENIS OP VANDAG SE PERSPEKTIEWE   Deur die jare het ek gemerk dat daar sekere perspektiewe by die jeug van vandag vasgelê is gebaseer op die bogenoemde historiese gebeurtenisse.   -  Afrikaans is gebrandmerk as ‘n selfsugtige onderdrukkerstaal. Die swart jeug van vandag voel dus skuldig as hulle Afrikaans as taal aanleer of selfs geniet. Diegene wat Afrikaans praat of ondersteun word ook soms geviktimiseer of gekritiseer. -  Daar is ‘n gevoel onder sekere jongmense dat daar soveel onregmatighede deur Afrikaanses gepleeg is dat dit nie verdien om as taal erken te word nie en dat alle spore daarvan uitgevee moet word. Hierdie perspektief is ekstremisties, maar tog algemeen.   Soli Philander, Afrikaanse vermaaklikheidsster, het gesê: “Dit is nie reg dat apartheid voor die deur van Afrikaans gelê word nie. Dit is soos om te sê jy praat nie Duits nie omdat Hitler ‘n Duitser was.”   Roup, ‘n boerejood, som die houding soos volg op: “If a language is to be crucified because of its use by a former oppressor, what of English, of German, of Spanish? Do these, among so many others, not also have blood on their vowels? Should we justify the disappearance of a language because of what has been done in its name?”   Hoe kan Afrikaans dus prakties aan die lewe bly? -  INKLUSIWITEIT: Die sprekers van Afrikaans moet self verantwoordelikheid neem deur hande te vat. Afrikaans moet omvorm word sodat dit ‘n taal van aanvaarding en transformasie is. Inklusiewe Afrikaans wat bruin, swart en wit Afrikaanssprekendes insluit sal ‘n ideale toepassing wees. -  BEVORDERING: Afrikaans moet nie gaan stilstaan net omdat dit uit howe, skole en ander staatsinstellings gegooi word nie. Afrikaans kan bevorder word deur die magdom talentvolle skrywers, passievolle organisasies soos die ATKV, ATR, Vriende van Afrikaans, die FAK en die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns asook deur kultuurfeeste en mediadekking. Afrikaans word ook bevorder deur koerante, tydskrifte, boeke, musiek, ‘n nasionale radiostasie (RSG), ‘n televisiekanaal (KykNet) en woordfeeste.   -  HERPROGRAMMERING:   Dit is belangrik om Afrikaans se volle geskiedenis met die jeug te deel deur dit in sillabusse in te sluit en in klaskamers te bevorder. Afrikaans word bevorder as dit passievol aan die volgende generasie oorgedra word. Die jeug is die vertrekpunt. Die jeug moet ingelig word dat dit ‘n groep individue is wat menseregte onderdruk het en nie Afrikaans as taal nie. Danie van Wyk - voorsitter van die DAK Netwerk - meen dat Afrikaans gebrandmerk word as die taal van die onderdrukker. Meeste bruin mense in Suid-afrika praat egter Afrikaans en is nie en was nog nooit onderdrukkers nie.  Hy meen meer mense moet die onderdrukkers benoem en erken Afrikaans as taal is nie skuldig nie. Sy oplossing is dat ons moet aanhou veg om Afrikaans te depolitiseer. Dit is ook waar ek as onderwyser my bydrae kan lewer.    2.  Segregasie van Afrikaans in die nuwe Suid-Arika   Segregasie van Afrikaans is ongelukkig in Suid-Afrika aangeblaas deur politieke motiewe. Mag is meestal aan die voorhand wanneer Afrikaans as taal wortel en tak uit instellings of departemente verwyder word. Individue en groepe bevorder segregasie deur dit te motiveer met redenasies dat die verlede reggestel moet word. Baie doen dit egter deur presies dieselfde motiverings en aksies op Afrikaans toe te pas wat op hulle toegepas is tydens die apartheidsregime. Dit word dus ‘n oog-vir- ‘n oog geval wat in werklikheid nie regverdig is of nasionaliteit bevorder nie. 3.  Die rantsoeneringsproses   In die laaste dertig jaar het Afrikaans aan drie universiteite verdwyn en baie Afrikaans medium skole is nou dubbelmedium skole om ander kultuurgroepe te akkommodeer. Sommige kenners verwys na die rantsoeneringsproses as ‘n tipe Afrikaanse Alzheimers. Dit gebeur stadig onder die neuse van Afrikaanses dat al hoe meer skole en universiteite oorgaan na Engels-medium onderrig. Daar is egter instellings soos Solidariteit wat die skaal probeer omkeer deur private instellings soos die Akademie te stig waar studente steeds in Afrikaans onderrig kan word. 4.  Afrikaans – die derde grootste huistaal is ontmagtig in 1994 en sedertien is die Afrikaner die stiefkind in SA.   Afrikaans is die derde grootste moedertaalsprekersgroep in Suid-Afrika naas Zoeloe en Xhosa. Voor 1994 was Afrikaans en Engels die twee amptelike tale van Suid-Afrika. In 1994 word al 11 landstale as amptelike tale verhef en Afrikaans verloor dus sy status. Die ontheffing word egter deur meeste nie gesien as die positiewe bevordering van ander landstale nie, maar as die hou teen Afrikaans wat hy lankal verdien het.   Afrikaans word dus die stiefkind in howe, skole, universiteite en ander staatsinstellings. Weereens is die motiverings hiervoor nie suiwer nie. Engels word as algemene praat en handelstaal gepromofeer nie noodwendig omdat dit ‘n wêreldtaal is nie, maar om dit duidelik te maak dat Afrikaans as taal steeds gestraf moet word vir die onregmatighede van die verlede. Die media floreer ook op berigte wanneer Afrikaans ‘n slag toegedien word al is die politieke motivering daaragter so duidelik soos daglig.     5.  Afrikaans die taal wat vure aan die brand steek. Hoe kan ons die brandpunt uitleef?   Daar kan egter gesê word dat Afrikaans ‘n taal is wat vure aan die brand steek. Goed en sleg. Heftige politieke debatte in die parlement en vurige bewegings dui op die passievolle natuur van Afrikaanssprekendes op alle vlakke.   Die brandpunt moet egter sensitief en regverdig uitgeleef word. In my opinie lê die sleutel daarin dat Afrikaans passievol op alle vlakke deur sy sprekers uitgeleef moet word sonder om dit op diegene rondom hulle af te dwing.   6.  Kan Afrikaans weer uit die konsentrasiekamp ontsnap en oorwinning skreeu oor ons gebergtes waar die kranse antwoord gee?     Alhoewel Afrikaans ‘n saamgestelde taal is, blyk dit ‘n taal te wees wat nie bes gee onder druk nie. Deur die geskiedenis heen kan gesien word hoe Afrikaans vasgeklou het en telkens sterker terugkeer. Die taal kon nie in die Britse konsentrasiekampe sterf of onderdruk word nie en het deur die eeue gegroei vanaf ‘n kombuistaal na ‘n hoog-funksionerende taal.   Die groei van Afrikaans as openbare taal wat vir alle funksies gebruik kan word is ‘n kulturele verskynsel waarop Afrikaanssprekendes trots kan wees. Afrikaans is die enigste nie Europese, nie-Asiatiese taal wat volle universiteitsstatus behaal het. Jean Laponce – ‘n Frans-Kanadese taalkundige sê Afrikaans as net een van vier tale wat in die eerste agt dekades van die 20ste eeu van ‘n spreektaal tot ‘n hoogkultuurtaal ontwikkel het.   Afrikaans is ook die sterkste literêre taal in Suid-Afrika. ‘n Opname deur Galloway in 2002 wys dat daar in daardie jaar 2800 Afrikaanse publikasies vrygestel is teenoor die 974 in Engels. Publikasies sluit digkuns, drama en fiksie in. NB-Uitgewers is tans die grootste uitgewery in die land.   Alhoewel kunstefeeste die laaste jaar beperk is as gevolg van die COVID-pandemie, is hierdie kunstefeeste ook bewyse dat Afrikaanssprekendes graag hulle taal en kultuur passievol vier. In 2004 is 200 000 kaartjies verkoop by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees vir Afrikaanse konserte en produksies. Afrikaanse films word ook die laaste paar jaar vervaardig in verskeie genres.   Afrikaans is dus lewenskragtig en die Afrikaanse stem dreun nog hard en duidelik oor die kranse van die hele land.   7.  Afrikaans: die taal se versoeningsveldtog.   Versoening tussen Afrikaanssprekendes is essensieel vir die voortbestaan van Afrikaans. Genesing moet plaasvind en om die geskiedenis onder ‘n matjie in te vee sal nie help nie. Oop en eerlike gesprekke tussen individue sowel as groepe is noodsaaklik. Versoening tussen Afrikaans en ander kultuur- en taalgroepe kan bewerkstellig word deur blootstelling in skoolsillabusse, samewerking van Afrikaanssprekendes as dit kom by ekonomiese vooruitgang en ‘n daadwerklike poging om Afrikaans nie af te dwing nie.   8.  Ons as Afrikaners se verantwoordelikheid teenoor ons taalbestaan en ons nageslag se voortlewing van Afrikaans.   Dit is ons as Afrikaners se persoonlike verantwoordelikheid om ons kinders lief te maak vir Afrikaans deur hulle bloot te stel aan letterkunde en kultuur, beide oud en nuut.   Ek is bevoorreg om in my klaskamer die bogenoemde tegnieke prakties toe te pas om my moedertaal te bevorder onder ander kultuurgroepe. Hoe doen ek dit? Ek bied my vak op ‘n passievolle en unieke manier aan sodat dit aansteeklik word vir die tieners voor my. Ek doen dit ook op ‘n uiters sensitiewe manier deur respek te toon teenoor die kultuur en herkoms van die kinders voor my.   Dit is my daaglikse taak om Afrikaans oor te dra aan 150 tieners met verskeie agtergronde en ervarings.  Vyf dae ‘n week is my klaskamer die platform waar ek die vooropgestelde idees wat in kinders se koppe geplant is oor Afrikaans uitwis en vervang met ‘n passie vir ‘n taal wat eintlik maar in hulle kele afgedruk word. In my ervaring sny die politiek, vorige generasies en negatiwiteit oor ‘n taal wat meestal gekenmerk word as wit hierdie pragtige moedertaal van my keelaf nog voor die kind sy voet in my klaskamer gesit het. Ons begin dus met ‘n agterstand.   Maar op dag een maak ek seker dat hulle weet dat alhoewel dele van hierdie taal uit Europese tale gevorm is, dit hier op Afrika-grond sy identiteit gekry het en alhoewel my vel wit en my moedertaal Afrikaans is, ek ook net soos my voorvaders ‘n Afrikaner in murg en been is.   Ek leer hulle dat Afrikaans so eie aan Suid-Afrika is as bobotie en pap en maas en koeksisters. Ek leer vir hulle dat Afrikaans ‘n vaardigheid is wat jy op jou CV kan skryf, ‘n kommunikasiehulpmiddel is om verhoudinge te versterk en ‘n deel van die geskiedenis is wat nie net gekenmerk word deur ‘n groep wat ‘n politieke sisteem uitgebuit het om Afrikaans ‘n rassistiese nasmaak in die monde van vele generasies daarna te gee nie.   Ons begin elke jaar met 7de Laan. Ek daag hulle uit om ‘n Afrikaanse sepie te begin volg en skep klastyd waar ons daaroor kan gesels. Die deurtjie gaan effens oop en hulle besef dat Afrikaanse sepies nie net uit wit karakters bestaan nie. Sodoende bou ons ‘n platform vir wanneer ons met letterkunde begin. Ek laat hulle toe-oë luister na Refentse se musiek en geniet die reaksie as hulle oë oopmaak.   Ek leer hulle om prakties sinne te maak met die STOMPI-metode en bevorder woordeskat daagliks met my woord van die dag. So leer ons van lekker woorde soos holderstebolder en fieterjasies. Ons gaan soek die spore van die Khoi, die Nederlanders, die Franse, die Italianers en die Zoeloes in hierdie taal wat soos ‘n kleurvolle mosaiek Suid-Afrika verteenwoordig. Ek beloon hulle met entoesiasme as hulle woorde reg uitspreek en ons Vrydag-spelkompetisies skep opwinding onder hulle.   HA Fagan se “Huisie by die see” word ons pandemie-gedig, want as ons op ‘n rots bou kan die lewe se storms maar kom. Saam gaan hang ons liefdesboodskappe aan Venus soos Peter Snyders en vereer ons Nelson Mandela saam met Antjie Krog. Op ‘n hartseer dag staan ons saam met Die nuwe kind voor ‘n klas vol wit gesigte na die apartheidsera. En ons praat daaroor sonder om op mekaar se tone te trap.   Dis vir my ‘n persoonlike sege as ‘n kind verby my op die stoep stap en vir my in Afrikaans vra hoe dit gaan en as ek ‘n boodskap kry waarin ‘n kind hulle bes probeer om in Afrikaans my geluk te wens met my verjaarsdag. Die grootste belonging is egter as ek een van my leerders vyf jaar na skool raakloop in Pick’n Pay en hulle my steeds onbeskroomd in Afrikaans groet.   Dink ek Afrikaans het ‘n toekoms in Suid-Afrika? Ja, definitief. As elkeen van ons dit net passievol genoeg aan die volgende generasie kan oordra dan kan dit net werk. Die vuur kan aangesteek word en genoeg gestook word om ‘n generasie die wêreld in te stuur wat anders na die sogenaamde onderdrukkerstaal van hulle voorvaders kyk   © Nanette Botha

Scene 31

OPDRAG 6 RUBRIEK IN VROUETYDSKRIF “OM DIE KOFFIEBEKER”

Scene 32

RONÈL LE ROUX Opdrag 10 2493 woorde (sonder bronnelys)   Dans met die Rooi Rok!   Daar bestaan tans die diepe bekommernis, en nie sonder rede nie, dat Afrikaans besig is om sy bestaansreg in die nuwe Suid-Afrika te verloor. Dit is ‘n ingewikkelde saak wat intense emosies in diegene vir wie dit hulle moedertaal is, teweegbring. In hierdie stuk word aandag gegee aan die herkoms van Afrikaans, waarom dit so gestigmatiseer is en wat ons te doen staan om ons taal weer te versterk.   1. Perspektiewe van die verlede en hoe ons taal tans aan die lewe gaan bly.   Ek glo dat daar verskeie ander perspektiewe ook mag wees waaruit die taalkwessie beskou kan word, maar ek gaan net die belangrikstes hier bespreek.    1.1 Sosiokulturele perspektief Hier word Afrikaans gesien as deel van die kultuur van die Afrikaanssprekendes in Suid-Afrika. In al ons kulturele aktiwiteite word die taal gebruik as uitdrukking van wie ons regtig is, soos in die teater, rolprente en boeke. Dit is baie belangrik dat ons al ons kulturele aktiwiteite in ons taal sal volhou. Almal wat Afrikaans as moedertaal het, behoort hierby betrek te word. Dink maar aan die eg-Afrikaanse musiek van Randall Wicomb en sy saamsing, saamdans liedjie “Dans met die Rooi Rok”! Wie van ons ken en lief dit nie? Ons moet bly sing, dans, lees en fliek in ons taal!   1.2 Sosiopolitieke perspektief Hierdie is seker die perspektief wat die meeste gebruik word om Afrikaans as taal te benadeel, aangesien Afrikaans gesien word as die apartheidstaal en die taal van die onderdrukker. Ongelukkig kan ons nie daarvan wegkom dat dit juis Afrikaanssprekende politici was wat apartheid bevorder het nie en ons kan nie ontken dat ons taal wel die taal van die onderdrukker was nie. Dit is uiters moeilik om Afrikaans se politieke verbintenis uit die weg te ruim.   1.3 Taalgeskiedkundige perspektief Wanneer na die aanvanklike ontwikkeling van die taal gekyk word, kan daar duidelik gesien word dat die taal uit verskeie ander tale ontwikkel het, hoewel Nederlands tog die belangrikste hiervan was.  Daar was in die verlede ‘n grootskaalse miskenning van die “gekleurde” bydraes in die ontwikkeling van Afrikaans. Dit het daartoe bygedra dat die meeste mense geglo het dat Afrikaans slegs ‘n “wit” herkoms het, wat natuurlik teen die taal getel het.   1.4 Sosiolinguistiese perspektief Volgens hierdie perspektief word taal as gedrag gesien, veral wanneer iemand neerhalend met ‘n persoon praat. Dit was algemeen gesien in die verlede waar daar verwag is van mense in jou diens om vir jou “baas” te sê. Sommige  mense het dus hul taal gebruik om op ‘n afknou manier hul waardes en oortuiginge te wys. Ongelukkig was Afrikaans veral gebruik om die gevoel van eiesoortigheid, meerderwaardigheid en uitsluiting uit te leef.    Daar is ‘n soort snobisme wat in ons taal na vore kom, veral wanneer ander variasies van ons taal as minderwaardig beskou word. Dit gebeur wanneer ons neerkyk op die Afrikaans wat deur ander groepe gepraat word.     Ons moet onsself nou ernstig begin afvra: laat ons ‘n gekleurde persoon gerespekteerd en menswaardig voel wanneer ons as Afrikaanssprekende, dikwels in Engels, met hulle kommunikeer? Bou ons op of breek ons af?   1.5 Godsdienstige perspektief Dit is ongelukkig waar dat godsdiens en die kerk baie bygedra het tot die stigmatisering van ons taal. Afrikaanse Kerke het ‘n groot aandeel in die skeiding van mense geword, aangesien dit teologies apartheid regverdig het. Dit het meer afstand geskep tussen bevolkingsgroepe aangesien dit gelei het daartoe dat daar op ander neergekyk is, asof hulle minderwaardig en sondig was. Hierdie idees en oortuiginge was so sterk in die kerk verkondig, dat die vraag bestaan of hierdie godsdienstige nasionalisme dalk die voorloper van apartheid was.    Die NG Kerk het reeds by verskeie geleenthede om verskoning gevra vir die hulle aandeel hierin.   2. Segregasie van Afrikaans in die nuwe SA.   Segregasie of apartheid van Afrikaanssprekendes het al in die vroeë Kaap ontwikkel toe daar onderskeid begin tref is tussen die blanke Christene en die heidene, wat al diegene ingesluit het wat nie kerkgangers of bekeerdes was nie. Hierdie was grootliks die besluit, dalk onbewustelik, van die Afrikaanssprekendes.   Hierdie besluit kon egter nie deurgedra word nie. In die ou Suid-Afrika (voor 1994) was daar net twee landstale, Afrikaans en Engels. In die nuwe Suid-Afrika is daar elf landstale. Afrikaans word dus nou gelykgestel aan al die ander tale, maar weens sy politieke verbintenis in die verlede, word Afrikaans nou al hoe meer uitgeskuif en verloor dit baie van sy hoër funksies soos die gebruik daarvan in die staatsdiens en howe. Afrikaans is egter deurdrenk met die politieke geskiedenis van Suid-Afrika en hierdie feit kan ongelukkig nie ontken word nie.   3. Die rantsoeneringsproses   Tom McLachlan gee in sy artikel “Oor Afrikaans en die toekoms daarvan” verskeie voorbeelde van hoe Afrikaans deesdae benadeel of dan gerantsoeneer word.   Hy noem dat dit mode geword het om mildelik Engelse woorde en kwalik verbloemde Engelse uitdrukkings in veral die spreektaal te gebruik. Hierdie verskynsel kan moontlik toegeskryf word aan veral die jonger mense se blootstelling aan die buitewêreld deur byvoorbeeld speletjies en video’s.   Daar is ook al hoe meer Engelstalige advertensies in Afrikaanse publikasies, byvoorbeeld in die loopbaanbylaes van koerante. Die advertensies wat wel in Afrikaans verskyn, is dikwels taalkundig baie swak versorg.    Beduidend minder wetgewing word ook in Afrikaans afgekondig, en ongelukkig laat die taalkundige gehalte van hedendaagse Afrikaanse wetgewing toenemend veel te wense oor. Wysigingswetgewing word ook nie in Afrikaans gedoen nie.   Dit is ook algemeen bekend dat daar van owerheidsweë al hoe meer druk uitgeoefen word op Afrikaanse skole om óf te verengels, óf dubbel- of parallelmediumskole te word.    Dit is ook die persepsie by ’n beduidende aantal ouers (op al drie onderwysvlakke) dat hulle kinders beter vir die beroepslewe in die hedendaagse wêreld voorberei word as hulle deur die medium van Engels studeer, ’n persepsie wat ook by ’n beduidende groep studente heers. Selfs Afrikaanssprekende studente sien toenemend hul taal as uitsluitend en dink ook dit is onregverdig dat hulle in hul taal mag studeer, maar die anderstaliges het nie dieselfde voorreg nie.    Die gevaar is dat die Afrikaans wat behoue gaan bly, sy hoër funksies geheel en al sal verloor en sal verval tot ‘n praattaal.   4. Afrikaans, die derde grootste huistaal, is ontmagtig in 1994 en sedertdien is die Afrikaner die stiefkind in SA.   Drastiese veranderinge het gedurende 1994 met die vestiging van ŉ nuwe demokratiese regering plaasgevind. Afrikaans het byna al sy mag verloor sedert daardie tyd deur die dramatiese afskaling op die terreine van die wetenskap, media, onderwys en die sakewêreld. Die stiefbehandeling van Afrikaans in die demokratiese Suid-Afrika word deur baie gesien as die gevolg van wanpersepsies, onkunde en vooroordele. Dit is veral die konserwatiewe groep wat daarteen in opstand wil kom en die taal dalk met ‘n mate van geweld in ere wil herstel, maar dit kan juis tot verdere probleme vir die taal lei.   Die afskaling van Afrikaans word deur sommiges beskou as die regering se manier om die Afrikaner vir apartheid te straf deur die taal te stroop van sy voormalige funksies. Dit is en bly egter waar dat die Afrikaanse leiers van die Nasionale Party apartheid ingebring, bevorder en in stand gehou het. Die skade wat hulle aan die taal berokken het, gaan vir jare nog by ons bly en ons betaal ‘n dure prys daarvoor. Die feit dat dit ook deur blanke Afrikaanssprekendes gedoen is, dra by tot die haat vir die blankes, wat ons steeds gereeld sien en ervaar, en selfs ons kinders en nageslag gaan nog vir jare daaronder ly.    Apartheid het geweldig skade aangerig en baie seer gebring. Hier dink ek veral aan ‘n middeljarige Indiërvrou wat my vertel het hoe sy as kind teen ‘n draad gestaan en huil het omdat net die wit kinders op die swaaie en perdjies by ‘n pretpark kon ry. Hoe kon dit nié tot haat, magteloosheid en frustrasie (om maar net enkele emosies te noem) gelei het nie? Vir ons wat dit nie aan ons lywe gevoel en ervaar het nie, is dit bitter moeilik om empatie met al die benadeeldes te kan hê. Kan ons ons regtig indink hoe dit was? Ek wonder of mens ooit daardie skade sal kan herstel. Natuurlik sou mens graag wou sien dat die regering die taal en die optrede van diegene wat dit gepraat het, kan skei, maar dit is moontlik net te veel gevra.   Wat verder baie hartseer is, is dat die geskiedenis van apartheid deur die anderskleurige gemeenskappe aan hulle kinders oorgedra word, wat beteken dat die haat in stand gehou word. Dit is egter ook waar dat rassisme dikwels deur blanke ouers, deur hulle voorbeeld, aan hulle kinders oorgedra word, wat beteken dat daardie deel van ons geskiedenis ook nie uitgewis word nie. Met voortdurende haat aan die een kant en rassisme aan die ander kant, kan ek nie sien hoe daar gou vergifnis en eensgesindheid gaan wees nie. Dit beteken dat ons taal nie maklik van al die negatiwiteit kan loskom nie.   Daar bestaan by talle Afrikaanssprekendes ‘n geweldige skuldlas in die nadraai van apartheid. Die gruwel van Afrikaans as die taal van die onderdrukker leef dikwels sterker voort in ons eie gemoedere as in dié van andere. Dit lei daartoe dat baie Afrikaanssprekendes nou huiwerig is om hulle eie identiteit en kultuur uit te leef. Dieselfde het blykbaar in Duitsland na afloop van die Tweede Wêreldoorlog gebeur.   5.  Afrikaans, die taal wat vure aan die brand steek, hoe kan ons die brandpunt uitleef?    Die skuldlas waaronder ons gebuk gaan, moet agtergelaat word en ons moet ons daagliks handhaaf met die selfvertroue en respek wat ons glo ons verdien. Ons optrede teenoor ander behoort gekenmerk te word deur menswaardigheid, medemenslikheid, respek en basiese hoflikheid, anders word ons taal ook benadeel.  Wanneer ons ons taal met liefde en oorgawe praat, daarin skryf en daarin droom, begin ons om dit weer op te bou. Dit het tyd geword dat ons weer sal glo aan ons taal, dat ons weer die klanke daarvan sal waardeer en die bestaansreg daarvan sal uitleef. Die prys is betaal en die straf is gedra.   6. Kan Afrikaans weer uit die konsentrasiekampe ontsnap en oorwinning skreeu oor ons .... gebergtes waar die kranse antwoord gee?   Mense het vir Moeder Theresa gevra waarom sy nie wil deelneem aan betogings teen oorlog nie. Haar antwoord was dat sy eerder sal deelneem aan vredesbetogings. Dit is ‘n paradigmaverskuiwing. ‘n Mens hoor baie dat jy nie energie moet bestee om ‘n negatiewe idee of situasie te beveg nie, maar eerder om die positiewe idee te versterk. Vir my is dit die enigste manier om Afrikaans weer lewensvatbaar te maak, om juis deur ons positiewe optrede te wys dat ons anders is as ons Afrikaanse voorsate. Ons moet nooit ons diepste menswees opoffer in gewelddadige pogings om Afrikaans te red nie. Indien ons hierin kan slaag, kan Afrikaans bevry word.   7. Afrikaans die taal se versoeningsveldtog   Dit is baie belangrik vir die behoud van ons taal, dat ons as Afrikaanssprekendes, baie goed sal moet nadink oor ons keuses en gedrag. Alles moet meewerk dat Afrikaans nie verder as “die taal van die onderdrukker” gesien moet word nie. Die etiket van apartheidstaal moet met versoeningstaal vervang word.    Prof Hans du Plessis is van mening, en ek stem heeltemal met hom saam, dat die strewe om Afrikaans weer aanvaarbaar vir almal te maak, met ‘n sagtheid, deernis en empatie gedoen sal moet word. Ons sal ‘n omgee vir die mense op grondvlak moet begin wys, sodat die beeld van die Afrikaanssprekende verander kan word. Daar waar ons ‘n plaasskooltjie kan begin en waar ons sopkombuise bedryf, moet omgee in aksie gewys word. Mense moet begin ervaar dat ons verander het en wil regmaak wat verbrou is. Om mense se emosies aan te spreek, is ‘n sterk veranderingsagent, want dit is deur mense goed oor hulself te laat voel, dat ons harte aanraak. Indien ons dus positiewe emosies met ons taal en ons optrede by mense kan bewerkstellig, is ons beslis op die regte pad.    8. Ons as Afrikaners se verantwoordelikheid teenoor ons taalsbestaan en ons nageslag se voortlewing in Afrikaans.   Ons moet onthou dat alle variëteite van Afrikaans inherente waarde vir die sprekers van daardie taal inhou. ‘n Mens se taal is die enigste manier om jou diepste emosies uit te spreek. Deur my taal kan ander hoor hoe my siel klink en wat in my binnekant aangaan. Dit is die manier waarop ons ons waardes verwoord en uitleef, hoe ons ons kinders grootmaak, hoe ons ons liefde verklaar en ons seerste ervaringe met ander deel. Jou taal is jou identiteit en jou menswees. Om hierdie rede is dit te verstane dat mense baie emosioneel is wanneer daar aan hulle taal geraak word.    Die tradisionele betekenis van Afrikaner verwys slegs na wit Afrikaanssprekendes wat problematies is in die nuwe Suid-Afrika.   Die kwessie van Afrikaner identiteit is ‘n groot faktor in die hedendaagse skeiding tussen wit en bruin Afrikaanssprekendes. Ons, as blanke Afrikaanssprekendes, sal van ons snobisme ontslae moet raak en alle sprekers van die taal moet aanvaar en deel maak van ons identiteit.    Wanneer daar gedink word aan die probleem wat tans bestaan rondom Afrikaans in die universiteite, is Tom McLachlan van mening dat die moontlikhede van ’n tersiêre instelling, al is dit ’n soort virtuele instelling, eindeloos is, en hy glo dat daar in die Afrikaanssprekende gemeenskap sonder die geringste twyfel genoeg kundigheid en ondernemingsgees is om so iets ’n sukses te maak.   Dit belangrik om ons kinders ‘n liefde vir Afrikaans aan te leer. Ons behoort die sillabusse van Afrikaans meer gebruikersvriendelik te maak, sodat kinders hul taal, ook as vak, kan geniet, wat nie tans die geval is nie. Kinders behoort in Afrikaans te kan lag en praat en sing en dit moet nie met reëls en voorskrifte doodgesmoor word nie.   Dit sal baie hartseer wees as ons taal net ‘n praattaal word en geen ander funksie meer vervul nie. Dit is dus ons verantwoordelikheid om alles in ons vermoë te doen om die taal te beskerm en uit te bou. Weer eens wil ek beklemtoon dat dit nie deur stryd en haatdraendheid gedoen moet word nie, maar eerder deur onderhandeling en kompromieë.    Ek wil, soos die meeste Afrikaanssprekendes, steeds in my taal kan skryf en liefhê, ek wil dit hoor en dit sing, ek wil trots daarop wees en dit met my hele hart kan uitleef.   Ten slotte   Coenie de Villiers stel die herstel van Afrikaans soos volg: as dit ‘n resep was, sou ek voorstel ons roer een skeut bekommernis by, twee groot lepels optimisme, ‘n stewige porsie mededeelsaamheid, ‘n knypie akademiese kennis en ons sit dit voor in ‘n fliek, ‘n advertensie, ‘n lied, ‘n boek, ‘n grap en hier en daar ‘n verhandeling.    Kom ons wees weer vrolik en dans in ons taal!    “Dans met die rooi rok, die hartlam van my. Dis die rooi rok, die die mooi rok, dis die rooi rok wat waai ...”    Bronnelys:   De Villiers, C. 2016. Is Afrikaans plesierig? ‘n Aweregse blik. https://www.ufs.ac.za/docs/librariesprovider38/afrikaans-and-dutch-german-and-french-documents/all-documents/df-malherbe-lesing-vir-web.pdf?sfvrsn=ff63dd21_0  Datum besoek: 5 Junie 2021.   Du Plessis, H. Mei 2021. Afrikaans as versoeningstaal.  https://www.youtube.com/watch?v=wva2cUbvNnw  Datum besoek: 2 Junie 2021.   McLachlan, T. Oor Afrikaans en die toekoms daarvan. Desember 2015.   https://www.litnet.co.za/oor-afrikaans-en-die-toekoms-daarvan/  Datum besoek: 2 Junie 2021.   Nelson, J. 2002. The Role the Dutch Reformed Church Played in the Rise and Fall of Apartheid.  https://www.researchgate.net/publication/242429602_The_

Scene 33

OPDRAG 5  LOKTEKS: IN ONS BLOED (LAOB DA !NÂ)

OPDRAG 6 KUIERRUBRIEK: NICY SÊ BIETJIE WAT HET VAN ONS DAM GEWORD”

OPDRAG 10  PERSPEKTIEWE VAN DIE VERLEDE EN HOE ONS TAAL TANS AAN DIE LEWE GAAN BLY

Scene 34

NICY FOULDIEN Kompetisie Opdrag 10   Perspektiewe van die verlede en hoe ons taal tans aan die lewe gaan bly.   Van ek in graad een, destydse sub A, daai eerste Boet en Saartjie boek in my hande vas gehou het, het ek besef ek het 'n besonderse liefde vir my taal. Ek kon nie verstaan hoekom Boet en Saartjie nie soos ons gelyk het nie, maar al wat regtig belangrik was, was dat ek die woorde wat ek by hulle geleer het, verstaan. Tot op 'n punt. Maar by daardie sou ek eers later in my lewe kom. Ek sou eers vir myself moes uitwerk wie en wat ek werklik is en hoekom my taal vir my so belangrik is.   Die terugstap was nooit maklik nie. Die geskiedenis nooit vreedsaam en mooi nie en ek kon vereenselwig met my voorsate.    Nou kom die vraag: wie is my voorsate? Wie se taal is dit wat ek beskou as my eie?   "Die ou volk altyd zoo makun, en daarom ons ook zoo makun." Regverdig 'n ou khoi segsman hul gebruike teenoor die reisiger, Kolbé in 1727.   Die skiereilandse khoi kon van hul tradisies nog lank na 1727 bewaar, maar ongelukkig was dit nie dieselfde met hul taal nie.    Meer as 'n eeu voordat Kolbe hierdie sin neergeskryf het, het die Kaapse Khoi-Khoin begin om 'n nuwe kontaktaal te praat. Die taal het ontstaan uit die situasie wat ontwikkel het toe die Khoi-Khoin en die skeepslui van Nederlandse skepe, wat sedert 1595 die Kaap begin aandoen het, mekaar beter probeer verstaan het, sodat hulle ruilhandel beter kon vlot. 'n Reeks omstandighede het daaraan meegewerk dat die Khoi-Khoin se moedertaal, Khoi, teen die begin van die agtiende eeu al grotendeels met hierdie aanleerderstaal, Khoi-Afrikaans, vervang is. Khoi-Afrikaans vertoon meer grammatika-eienskappe wat met huidige Afrikaans ooreenkom, as wat dit die geval is met hulle doeltaal, die Nederlands van die besoekende seelui.   Die bestaan en betekenis van hierdie vroeë aanleerderstaal van die Khoi-Khoin het in die geskiedenis van Afrikaans weinig aandag geniet, alhoewel die optekenings wat al sedert 1595 daarvan gemaak is, tog bekend was. Nienaber (1994:139) wou die geskiedenis van hierdie aanleerderstaal, Khoi-Afrikaans, as 'n deel van Afrikaans se geskiedenis sien, en het aangevoer "dat die Afrikaanse taalgeskiedenis na reg eerder in 1595 moet begin as in 1652".    Khoi-Afrikaans is in die dekades ná 1652 steeds opgeteken, waarvan Groenewald (2002:251263), Ponelis (1993:30-34, 104), Raidt (1976:11-112), en andere voorbeelde gee. Later, van die begin van die agtiende eeu af, het Khoi-Afrikaans noord ooswaarts versprei, veral in die gebied tussen die Hottentots-Hollandberge en die Keirivier.   So vir my het die khoi netso 'n groot aandeel in die onstaan van Afrikaans as die Nederlanders.   Dis kan ek nie daarop roem dat dit mý of jóu taal is nie, maar eerder ONS taal.   Dit word versterk deur die verskillende varieteite van Afrikaans wat in ons land gepraat word.   Onder andere; Kaapse Afrikaans en die verwante Moslem-Afrikaans, Griekwa- Afrikaans as voorbeelde van Oranjerivier Afrikaans, en Karoo-Afrikaans en dan is daar ook Tsotsitaal as voorbeelde van Oosgrens Afrikaans. Dan kom die verskillende streeksdialekte   Hier by ons praat ons, Overbergse Afrikaans.   Daar is die Vrystaatse Afrikaans, Ooskaapse Afrikaans, Boesmanlandse Afrikaans, Namakwaland Afrikaans, Griekwalandse Afrikaans en Swartlandse Afrikaans.   In die skool leer ons almal, Standaard Afrikaans.   Dis die omvattende grootsheid van ons taal en die mense wat dit praat. Hoekom sal ons dan wil toutrek as daar soveel skatte in hierdie taal skatkis is?   Ek wil dan ook so bietjie meer oor Kaaps as streekstaal, gesels omdat soveel mense die dialek minag of misverstaan.   Kaaps was die taal wat spontaan onder die slawe aan die Kaap, wat vanuit verskillende wêrelddele mekaar in die slawe-losie ontmoet het, ontstaan het. Eerstens moes hulle mekaar verstaan, want hulle was deur omstandighede in dieselfde situasie ingedwing. Andersyds  moes hulle ook op 'n manier kommunikeer met die slawe-eienaars om hul opdragte te verstaan.    Sedert die vroegste tye het die Khoi en San mense aan die Kaap, hul eie taal gebesig en mettertyd woorde van die Europeërs by hul woordeskat gevoeg. Afrikaans, soos ons dit  vandag ken, het eers in 1928 amptelike status verkry.    Terwyl Standaard-Afrikaans deur die apartheidsregering bevoordeel is, het varieteite soos Kaaps nie dieselfde erkenning gekry nie. Die waarheid is dat van ons bekendste bruin gemeenskapsleiers, digters en politici Kaaps praat.    Alhoewel die sprekers van Kaaps meestal bruin is, praat nie alle bruin mense Kaaps nie, terwyl daar ook talle wit sprekers van Kaaps is. Daar is ook die gedagtegang dat Kaaps 'n skollie-taal is. Selfs onder bruinmense word die gedagte rondgeslinger. Ordentlike en opgevoede mense praat nie Kaaps nie:  Luister wat Peter Snyders te sê het in sy gedig    "Of Hoe?"   Moetie rai Gammat taal gebrykie    Dit issie mooi nie  Dit dieghreid die colourd mense  of hoe?  wat traai djy  om 'n coloured culture te create?  of dink djy djy is snaaks  om soe te skryf?  of hoe?  Try om ons lieweste op te lig;  ôs praat mossie soe nie...?   Of hoe?   Segregasie van Afrikaans in die nuwe Suid Afrika.   Ek dink aan 2019 toe ek 'n kunstenaars beurs vanaf die universiteit van Stellenbosch ontvang het. Ek kon vir 'n week lank skouers skuur met van die beste en bekendste, skrywers, sangers en kunstenaars in ons land. Boeklesings, teaterproduksies en kuns uitstallings bywoon met 'n VIP kaartje om my nek. Ek het krom skouers geloop met my oë op die grond, want in sulke belese geselskap het ek soos 'n uitgeworpene gevoel. Wat soek ek tussen hierdie slim, talentvolle mense? Ek met net standerd ses agter my naam? Wat laat my dink ek sal ooit soos een van hulle kan skryf? Omdat my ou storietjie saam met Martin Steyn, Riana Scheepers en dies meer, in 'n bundel verskyn, beteken tog nie ...Tot hulle met my begin gesels het!    Daar was nie 'n ek en hulle nie. Daar was ons. Daar het 'n kameradie geheers. 'n Eenheid. Ons is saamgevoeg deur ons taal.   En ek kom tot die besef, ons taal en ons liefde daarvoor, maak ons gelyk! Daar is hoop vir segregasie van Afrikaans in die nuwe Suid-Afrika. Dit wis agterstande uit. Of jy standerd ses gemaak het of 'n doktersgraad agter jou naam kan skryf, maak nie een skrywer beter as 'n ander nie.   Ek haal my geliefkoosde aanhaling van Ernest Hemingway aan:   “We are all apprentices in a craft where no one ever becomes a master.”   Dit gee my hoop.   Die rantsoeneringsproses   Ek dink ons almal besef na dese dat soos met apartheid, bruin skrywers nog altyd en nog steeds aan die agterspeen suig wat ons taal en die skryfkuns betref. Daar kan verskillende redes voor aangevoer word, maar dis nie my plek en die tyd om debat daaroor te voer nie. Inteendeel, ek glo die proses kan suksesvol gerantsoeneer word. En daarvoor het bekende skrywers soos; Adam Small, Peter Snyders, Marius Titus, Leonard Koza, Willie Adams gesorg deur nie toe te laat dat hul talent deur apartheid en politiek onderdruk word nie.   Hierdie skrywers het in hul werke uitdrukking aan Bruinmense se lief en leed gegee. Hul karakters praat dieselfde taal wat hulle beleef en ervaar. Dis soos die oomblik toe ek besef het dat Boet en Saartjie nie net anders as ek lyk nie, maar ook anders as ek praat.    'n Mens skryf moeilik uit 'n ander ervaringsveld.    Ek kan skryf oor wat my broer en suster op die straat en in die township deurmaak. Baie van hierdie goed wat ons skryf, is gebaseer op die waarheid en eie ondervinding"   Adam Small wat in Kaaps geskryf het, het reeds 50 jaar gelede homself so uitgedruk:   Kaaps is 'n taal, 'n taal in die sin dat dit die volle lot en noodlot van die mense wat dit praat, dra; die volle lot, hulle volle lewe  'met alles wat daarin is'; 'n taal in die sin dat die mense wat dit praat, hul eerste skreeu in die lewe skreeu in hierdie taal, al die transaksies van hulle lewens beklink in hierdie taal, en hulle doodsroggel roggel in hierdie taal. Kaaps is nie 'n grappigheid of 'n snaaksigheid nie.  So gee ons 'n kans, ongeag die dialek wat ons praat of skryf.    Afrikaans is onmagtig in 1994   In die verlede was ons van mekaar geskei. Meeste van ons het geweet van 'n lewe aan die verkeerde kant van die treinspoor of rivier of die hoofweg. Dit was dus twee werklikhede. Ons kan amper sê twee 'tale' wat ons van mekaar weggehou het.    Weens die groepsgebiedewet het bruin, swart en wit leerders in die apartheidsera afsonderlike skole bygewoon. Die Wet op Swart Onderwys het swart onderwys afgesonder. Dit was swak befonds en die gehalte van die onderwys was minderwaardig in vergelyking met dié van alle ander groepe. Wit onderwys het byvoorbeeld heelwat meer fondse van die regering ontvang.    Ná 1994 het die skeiding in skole begin verdwyn en vandag is geintegreerde skole 'n algemene verskynsel. Die nadraai van apartheidsonderwys sal egter nog lank met Suid-Afrika wees.    27 jaar van demokrasie, sien en ervaar ons nog steeds die wêreld verskillend van mekaar    Ons was solank apart van ons mede-Afrikaanssprekendes dis moeilik om die verskille te oorbrug. Maar die hoop beskaam nie.   (5) Afrikaans, die taal wat vure aan die brand steek, hoe kan ons die brandpunt uitleef?   Deur te doen wat ons hier op Skryf jou Storie doen. Mekaar leer ken ongeag ons verskillende agtergronde en leefwyses. Rasse en klasse. 'n Eenheid te vorm en toe te laat dat ons liefde vir ons taal ons lei.   Die dag toe ek deel word van hierdie blad was nie net die dag wat my pad na emosionele herstel begin het nie, maar ook die dag wat ek besef het hoe eenders ons Afrikaners eintlik is. My wit Afrikaner suster en broer beleef dieselfde leed en pyn. Die kleur van jou vel, maak nie van jou 'n uitverkorene as dit by lewenservaring kom nie. Ook nie as dit by die neerpen van jou woorde kom nie. Hier is ons almal gelyk. Ek dink Louis onderskat wat hy hier doen en sy groot bydrae tot ons taal. Dis fonominaal. Ek salute hom.   Ons het hier 'n vuur begin. Mag ons mede Afrikaanse skrywers ons SOS seine sien en begin help om hierdie brandpunt uit te leef.   6) Kan Afrikaans weer uit die konsentrasie kampe ontsnap en oorwinning skree.   Baie beslis! Die revolusie het alreeds begin. Die dag toe ek besef het dat my liefde vir Afrikaans en die uitleef daarvan my op dieselfde vlak as my meer bevooregte Afrikaner broer en suster plaas, was ook die dag wat ek uit my eie konsentrasiekamp kon breek. My taal maak my vry van kettings. My taal breek deur grense. My taal het nie 'n limiet nie.   (7) Afrikaans, die taal se versoeningsveltog.   Vandag het ek meer wit Afrikaner broers en susters vir vriende. Bloot omdat daar meer van hulle is wat my belangstellings en liefde vir Afrikaans deel. Dit laat my besef dat daar baie werk is om te doen. Dit was my taal wat my met my mede Afrikaner laat versoen het. Dis deur my liefde vir my taal dat ek my anderkant die treinspoor mentaliteit kon ontgroei het. Dis deur my liefde vir my taal dat ek van 'n kleindorpse aspoesterjie in 'n skrywers prinses kon ontwaak. Baie dinge is vir my moontlik gemaak deur slegs my eenvoudige liefde vir Afrikaans. Dit het my versoen met myself, my medemens en my God.   (8) Ons as afrikaner se verantwoordelikheid teenoor ons taal se voort bestaan en ons nageslag se voortlewing in Afrikaans   Ek wil graag verwys na die leerders in bruin skole. Hulle het dikwels 'n swak selfbeeld    omdat hulle nie gemaklik voel met Standaard-Afrikaans in die onderrigsituasie nie.    Navorsing het getoon dat leerders met bv Kaaps as huistaal aansienlik swakker vaar as hul eweknieë wat wel in hulle moedertaal (Standaard-Afrikaans) studeer.    Onderwysers is geleer om Kaapse woorde as spelfoute en taalfoute uit te wys en leerders is gepenaliseer omdat hulle hul Huistaal (Kaaps) gebruik het en tot onlangs het skoolhandboeke, woorde in die Kaapse variëteit geignoreer (die houding het intussen verander.)    Hierdie leerders beskou hul huistaal as minderwaardig en is skaam om aan klasgesprekke deel te neem, of wend hulle tot Engels. Omdat hulle nòg Engels, nòg Standaard Afrikaans ten volle magtig is, vaar hulle aansienlik swakker as ander kinders.   Hierdie situasie is vir my hartbrekend, juis omdat dit tot vandag ook my geveg is.   Ons word gedwing om woorde te skryf en te praat op 'n manier wat ons nie ken nie en waarmee ons nie gemaklik voel nie. Ek reken die dag wanneer ons geleer word om gemaklik te wees en te voel met die manier hoe ons met ander kommunikeer is die dag wat ons voorsiening maak vir die voortbestaan van Afrikaans.   In 'n Groot kompetisie soos hierdie sou ek ook graag wou sien dat ons mekaar se verskille omarm en nie ons streeksdialekte minag nie. Een opdrag het gevra vir "suiwer Afrikaans" en ek sou wou hê dat ons ook uitgedaag moes word met ander dialekte soos bv Namakwa-Afrikaans of Afrikaaps.   Ons moet mekaar se verskille erken en omhels. Ons is immers 'n reënboognasie met 'n taal wat ons een maak al praat ons hom in watter dialek of variasie. Ons draai Afrikaans toe in reënboog kleure en gee haar as geskenk aan ons nageslag. Lank lewe Afrikaans.   MY TAALJINT   In myse ||hapos* het Ai//gugu* gekom en met myse denkgoete gestane paar    hy’t trots saad geskiet en my bevrug met klompe woorde.   Myse siel die naelstringband vir myse woordfetusse.   Myse mond die geboortekanaal wat krampend na buite goi   die vrug van my denkgoete. Ek skenk woordgeboorte.   Hulle kom en neem myse mooie taal tjint weg.    Ekke salie hom ka stane grootmaak na myse hand. Ek huil en vloek.   Ekke soek my taal tjint!   Myse taal tjint kruip onder die tafels van djulle se parlemint.   Myse taal tjint suig aan die agterspeen van djulle se Politici.   Myse taal tjint word gevoed met djulle se afskeep Allpay woorde.   Myse taal tjint word die stieftjint van djulle se Demokrasie.   Ek wil my taal tjint hê, maar  djulle sê ekke issie bevoeg.   Djulle sê dit issie myse mooie taal tjint, ekke is dom en kyk myse taal tjint klink nou soes djulle.   Maar ekke kyk na my taal tjint se stom geseg en ekke sien in my taal tjint  se oё die heimwee en verlange.   En myse hart huil en ekke pleit by djulle se groot meneer.   “Seblief meneer die President, gie trug myse taal tjint. Hy is my enigste ... my erfgenaam   (En ekke huil) ... na hom was al myse taaltjinners misgeboortes ...”    En myse Taal tjint huil en beur na my want hy voel my hart en saggies fluister ek vir hom syse vergete naam ... Namagowab   ||hapos* droom   Ai//gugu* voorvader.   Namagowab; my taaltjint

Scene 35

OPDRAG 6 BRIEF AAN DIE REDAKTEUR VAN DIE WAGHOND

Scene 36

Sybie Kleynhans Kompetise  Opdrag 10  (2478 woorde)    Afrikaans, taal van smaad.   Afrikaans, taal van smaad kan waarskynlik in dieselfde sin as asem genoem word, want om dit te praat is so natuurlik soos om asem te haal. Van barenskreet tot sterwenskreun was en is Afrikaans. As ek my eerste woord uit babataal kon onthou en vertaal, was dit waarskynlik “Eina!” - want ek dink daardie vroedvrou het boeretante hande gehad; en my eerste gedagte was seker dat ek dors was. Gaan my sterwenskreun dalk wees “Dankie” en my eerste gedagte dat ek sonder masker en sanitasie my laaste pad kan stap.   Hierdie stuk werk, hierdie storie wat ek nou skryf, is mý storie oor my taal. Almal praat deesdae van Google dit en Google dat, maar as ek met ’n vreemde praat, dan praat ek met my mond. Ek gebruik my woorde of ’n gemeenskaplike taal. Ek het nie Google nodig om myself voor te stel nie, ook nie om te leef nie. Daarom skryf ek oor my taal en uit my hart. Om datums, getalle en gebeurtenisse aan te haal gaan die smeekroep van hierdie stuk kortwiek. Dit sal swik onder navorsing en aanhalings wat geboortekrete moes wees en in letterkundige bloed sneuwel.   Om die taal se kronkelpad te beskryf gaan, ek ou Jan Kololo se simboliek gebruik en net die woord ‘liefde’ met ‘Afrikaans’ vervang. “Afrikaans is soos ‘n dier wat loop… eers op die klipveld, dan sukkelveld, sandveld, doringveld en seerpad. Deur moeras, deur die woestyn, deur dongas en oor berge; en dan sy voetpad  maak. Afrikaans loop deur vleie, spruite, swem, riviere en oseane en stormwaters. Dit word deur die son drooggebrand , die maan salf die brand, die winter vries daardie salf en reën was dit weer af.  Afrikaans word dors en hy drink aan rioolwater, vleiwater, seewater, rivierwater en dan uit ‘n helder fontein. Afrikaans word moeg en gaan sit om te rus - nie in die koelte of binnenshuis nie … nee - Afrikaans is trots, vasberade en koppig. Hy gaan sit waar die son se voorslag hom kan gesel - nie op groen gras nie, maar in die doringveld. Afrikaans is sterk … so sterk soos die hart wat hom voed. Ons stemme is sy bloed en ons woorde sy asem.   Ek is nie ’n geleerde man of letterkundige nie. Ek kan ’n storie vertel, ’n koddige versie laat rym, kan veg en vrede maak, kan haat en lief kry. Al daardie verskillende emosies is in my taal, Afrikaans - die taal wat die massas as dié van Apartheid uitkreet, gil en betoog. Die taal wat toenterjare in die Kaap uit nood gebore is. Al die dialekte, tale en woorde saam gekookpot tot daar een mengsel kon uitvloei. Dit was gebore om kommunikasie te vergemaklik. Die Hollander kon nie Khoi besig nie, Engelse nie Nederlands nie. Al wat hulle in gemeen gehad het was vooruitgang en ontwikkeling. Waarom Afrikaans, of Kaap Afrikaans die status van skelm of kombuistaal verwerf het, is vir my onverstaanbaar. Was dit jaloesie omdat iets ontstaan het sonder Britse Koninklike toestemming of was dit bloot uit afguns? Die geleerde en taalkundiges sal met stellings en geskrifte kom, maar die taal is gebore uit nood en nood is ’n kreet van die hart. Daarom is Afrikaans ’n harttaal.    Die nedersetting aan die Kaap moes gestig word om vars produkte  aan verbygaande skepe te verskaf. Om daardie produk te verkry moet die grond bewerk word en ’n gemeenskaplike kommuniksie was dus nodig. Kan daar vooruitgang sonder dit wees. Die nuwe Afrikaans mog en durf nie sterf nie. So voor die houtstoof, kombuistafel  en agter die ploeg het dit saam met die nuwe saad gegroei. Tussen slaaf en meester was daar ’n band. Daar moes … en hoe verstewig jy daardie band? Deur respek … en hoe erken jy respek? Deur optrede en met woorde? Vir ’n heerser om sy opdrag te gee, moet hy dit verbaal doen. Die slaaf verstaan nie Nederlands nie en die meester nie Khoi nie. Met ‘’n sagte Afrikaans en handgebare verstaan beide mekaar. Kombuistaal wat ’n skelwoord moet wees het eintlik ’n kondensmelk betekenis. Watter ander plek kuier lekkerder as ’n kombuis - daar by die tafel waar daar gespys en geprys word. Waar deurwerkte Afrikanerhande die Staate Bijbel omvou, die woorde daaruit Hollands, die gebed Kaapse Afrikaans en die gesang omsoom deur inheemse lofsange wat in eie taal die musiekspoor vat. Ons Vaderland se ondergrondse rykdom magneet oor die aarde en bring vreemde nasies en nog vreemder tale hierheen. In die groter stede waar van die rykdom gerif is, word  Afrikaans weer semi gemuilband, maar in Suid-Afrika word die spens van’n groeiende bevolking volgehou deur meestal plaasboere vanuit die binneland en boere wat met hulle werkers Afrikaans praat.   Op 31 Mei waai die nuwe oranje, blanje en blou vlag oor die Unie van Suid- Afrika. Al die mense staan saam op, hulle reënboogkleur salueer die Stem van Suid-Afrika.’n Eenheid en Afrikaans neem sy plek in langs die ou grote, Engels. Stede kry skole, dorpe kry skole en Afrikaans is een van die twee verpligte vakke. Selfs in net Engelse skole is ons taal daar en sonder keuse. In die stede tik die hamer van eie verryking en haat aan Afrikaans se stembande, maar trots en hardegat stap die Taal vorentoe, kry baanbrekers wat in prosa en poësie die skatte uit die kluis haal en ontgin.   Op 31 Mei 1961 is ek een van die derduisende kinders wat nuwe miniatuurvlaggies laat wapper, want ons is ’n Republiek. Ons staan  op aandag as die meesleur note van die Stem oor die lang weergalm.   Uit die blou van onse hemel  Uit die dieptes van ons see    Meesterskrywers laat die een na die ander boek in ons taal die lig sien. Sangers sing die verse van ons digters en stap trots hand aan hand met geloof. Ons taal floreer en op die radio sing ons sangers ons liedere en in ons taal.   Soos bo genoem is Afrikaans die taal van die hart, maar dit het ook die hoofskakel geword wat verskillende etniese groep geketting het. Maar in die sweep van bevryding was die voorslag apartheid genoem, Daardie woord het sinoniem met Afrikaner of Boer geword. Alles wat vooruitgang of ontwikkeling laat koppelaar trap het, was Afrikaans se skuld. Weereens het ons taal op die offertafel gelê en het die nuwe priesters die lem op die slagaar gehou. Onwillekeurig vra jy aan jouself die vraag - die oeroue vraag wat al dongadiep gestemloop is. Wat nou en waarheen?   Voor en na die twee 31 Meimaande paddastoel name van kultuurverenigings en organisasies wat die Afrikaner se taal belange na vore du, name wat diep wortel skiet of die takke wydstrek. Name soos die GRA ( Genootskap vir Regte Afrikaans)  word op 14 Augustus 1875 te Paarl deur Ds S.J. du Toit gestig. Die beweging het met ’n harde fluisterstem begin praat. Vanweë drukking deur die Britse regering moes dit byna ondergronds praat. Hieruit het die Eerste Taalbeweging begin duisendpoot-stap. Ondanks die skielike stigma aan Afrikaans, sien Die Patriotnuusblaaie  die lig onder redakteurskap van Oom Lokomotief ( D.F du Toit) . Dit word gevolg deur Ons Klyntji  en vir die eerste keer lees die Afrikaner in sy eie taal, sy eie nuus. Stadig begin Afrikaans se pad oor land seekat. Natuurlik was daar uit alle oorde teenkanting en dit handrem die gang van blad en kultuur. Maar die fluisterstem van Afrikaans tref nie net die oog nie, maar die belangrikste orgaan naamlik die hart. Die Anglo Boere Oorlog trek die stang van die Eerste Taalbeweging en noodsaak die afsaal daarvan. Maar die eerste saadjie is geplant.   Na afloop van die Anglo Boere-oorlog is ook die aanvang van die Tweede Taalbeweging. Manne soos Gustav Preller en later J.J.H de Waal saal die taalkommando se strydrosse op. Nuusblaaie en instansies skilpadkruip uit, Afrikaanse Taalvereniging is die stal. Daar is binnegevegte oor hoe die taal geskryf moet word asook vertalings. Ten spyte van huismoles duik die name op soos Ons Vaderland, Ons Moedertaal, Huisgenoot, Die Volkstem, Die Brandwag. Die Landbouer raak Afrikaner besit. Na dit verskyn daar talle ander geskrifte en streeksinstansies en bewegings. Maar soos dit met enige geveg gaan, is daar konflik, verskille en rusies. Soos dit met enige volk of saamgebondelde groep gaan, is daar woordgevegte en fluistertonge vlamme. Die rooi appel lê in die middel van die kring vegters, die appel van vertaling. Uit watter taal moet spellyste, luierende verse en broeiende stories kom.  Moet dit uit die Nederlands vertaal word, of nuutgeskepte Boere Afrikaans? Om al die name, datums en vergaderings te noem, is die werk van ’n historikus en nie vir ’n hartskrywer soos ek nie. Ook gaan feite, datums en name nie die rigting van die Afrikaanse koeël beinvloed nie. Die koeël wat die taaltronk se deur moet versplinter word, sodat die varsgebore jong Taaltjie sy weg na die son vind. Die taalgeweer word  afgevuur met verskeie snellervingers. Woordskuts soos Malan, Hertzog, verskeie predikante, oudstryders en volksleiers is op die aanlêbaan.   Om al hierdie mense, datums en gebeurtenisse neer te woord, sit nie in my baard nie. Vader Tyd het die rooi in my baard en hare gesit. Die rooi help met die geheue, maar dit het nou versilwer. Silwer trurat outomaties al die terugkyk na verspoelde gisters en die nuwerwetse tegniek is sommer net silwer.   Afrikaans is sonder trappies of ’n leer teruggestamp tot in die moeras van afguns en minagting. Die taal wat die samewerkingsketting aanmekaar gesweis het, dié was nou die voet op vooruitgang se rempedaal.’n Taal wat deur ’n aantal etniese oorloë, ’n Anglo-Boere oorlog, twee wêreld oorloë moes nou die aftog blaas deur versmoring. Om Afrikaans te vermoor moet jy die hart van sy gebruikers vernietig. Daar was meer as net wrywing. Die tonteldoos het vuur getrek en die vlamme het hoog gebrand. Kan iemand die wind se mag met ‘n oop hand stuit? Kan die tong van ‘n verbete, vasberade vegter met ’n vuurwapen getem word? Afrikaans kan en gaan miskien afgedruk word, maar dit gaan nie versmoor word nie. Ons taal is deur die smeltkroes en is gesuiwer. ’n Nuwe aanslag gaan slegs sy woorde temper en die trefkrag verskerp. Woorde doen wonders, woorde is die salf vir ’n seerplek, die verband om ‘n gebreekte ledemaat en koorsmedisyne vir die sieke. Daardie middels kan hulle werk soveel beter doen as dit in jou eie taal aangewend word. Kan jy warm olie met ’n oop hand vashou, ’n hand met oopgesperde vingers? Net so min kan jy ’n gewonde volk keer om sy kultuur, taal en geloof te hartvat. In die beginjare was die media baie skaars en beperk, posduiwe het gestaak en die poskoets was stadig. Hoe demp jy die vreugdesroep van ’n kleuter om ’n kersboom met ’n blinkbont geskenk in sy hand? Het jy  gesien hoe gretig dom, vingertjies die papier en lint verskeur? Die Afrikaanse taal is in die hande van ’n jong nasie. Wie gaan dit hom keer om die verbodspapier te skeur?   Die ringkoppe en raadgewers vanuit die Wetgewer se rondetafel wil die doodssertifikaat uitreik, maar die stempel se kussing is droog. Hoe gaan jy mense en hul taal vernietig sonder om iets van jouself prys te gee? Afrikaans in die platteland is net so sterk as altyd. Kennisgewings is wel in ’n ander taal, maar ondermekaar is dit soos altyd. Ironies dat sommiges weier om Afrikaans te praat, maar die oomblik as hy/sy hulp nodig kry, dan is sy hulpkreet in Afrikaans.   Maar 26 jaar gelede swaai die roulette-tafel met mening, kom tot stilstand en die balletjie val in ’n nuwe vakkie. Hierdie keer is die sosiale media magtig, die stroom uit mammon se koffers loop dik en taai. Maar die stroom loop verkeerd, en stadig maar seker begin die put van Afrikaans vol loop. Met tweede hoes en proes moet die taal uit die naasvoorsitter se stoel opstaan en by die reënboog van andere aansluit. Die oranje, blanje en blou sak, weemoedig en verskeur. ’n Nuwe vreemde simboliek bestyg die maspaal. Afrikaans word veroordeel, gevonnis en kry parool, met die rekord van onderdrukking en wreedheid.   ’n Nuwe aantal ringkoppe sit om die wetstafel. Die Britse taal praat hard en luid oor die klanktoerustingstelsels, die sagpraat om die tafel se status is nou soos ’n dosie vol Smarties. Afrikaans word gehoor, maar nie na geluister. Volgens die massas hoort ons taal in die begraafplaas, nie in die helde-akker nie, maar op die ashoop in die hoek van die terrein. Weer word die taalwapens opgeneem en gelaai. Ongelukkig is die skietbaan vol aggressie, venyn en haat. Die volkslied  word vermink en versnipper, daarmee gaan die eerbied en respek. Skole en letterkundige instansies se Afrikaans gaan sit in die agterste banke.   Weer veg Afrikaans om oorlewing onder ’n ander mag, maar steeds kop omhoog ons, want agter Afrikaans lê die rye en rye grafte. Mense soos Langenhoven, Boerneef, Eugene Naude, Sangiro, P.J. Schoeman, Dot Serfontein en Malherbe. Weer ’n te lang lys om neer te pen, maar as ek my trurat ingekoppel kry, dan duik daar name op - name wat vir ’n seun  in sy jongtyd die vreemde wêreld tot in jou hande bring.   Watter van ons versilwerdes kan Braam le Roux se Swart Luiperd, Meiring Fouche se Franse Vreemde Legioen, Casper Marias se Rooi Jan en natuurlik Mikro se Trompie vergeet. Later word die prentjies vasgevang in ’n dunner boekie - een wat makliker in die Lewende Taal  pas, selfs in die Engelse handboek. Daar is nog van die “lui-om-te-lees” boekies, ook in Engels, maar die taal was Afrikaans.   Die trurat spring uit en gedwonge moet ek verder na vandag ry en harde seer waarheid oogkyk. Orals is die versuipingsproses aan die gang. Films in Afrikaans word vermink deur Engelse opskrifte. Ek kyk nie meer nie, maar hoor dat Afrikaans op televisie ook om oorlewing stry, gewond en gemuilband.   Die nuwe aanslag is heftig en die taalvyande het ’n oorweldigende meerderheid, maar daar is sekere dinge wat die ringkoppe nog moet leer. Daar is geen manier wat jy ’n vasberade man stuit nie, veral as hy weet hy is in die reg en jy tas sy eie reg aan. Afrikaans is die hart en bloed, dit is deel van asemhaling en voedsel vir  die siel. Kan jy ’n soldaat op sy knieë dwing en daar hou? Hy sal orent kom, die wapen opneem en homself verdedig. So is ons taal. Verbete en vasberade.   Die stryd sonder vuurwapens is swaar en uitmergelend, maar die vyand het een ding vergeet.  In sy bandolier is daar woorde, woorde van trots, eer en geloof en sy vuurwapen se magasyn is vol.   In  Afrikaans  se woordesak is daar geen witvlag.   Ek weet binnekort staan ek op aandag en luister na die woorde: Oor ons ewige gebergtes, waar die kranse antwoord gee ...   My trots, my taal en my Afrikaans.   ©Sybie Kleynhans   Bronne: Google Uit my eie gisters .

Scene 37

OPDRAG 9  LEWENSREISE – OOMBLIKKE VAN ONTHOU

Scene 38

SUZANNE VOLSCHENK-WALSH  Opdrag 10 2486 woorde Tema: Afrikaans die taal van Apartheid   Paddawater   Kook ŉ padda lank genoeg in louwarm water en hy sal op die lange duur agterkom hy brand. Ek verwys hier na die Afrikaner wat die sogenaamde onderdrukkerstaal praat. Afrikaans het die banneling van Afrika geword. Die uitskopkind. Die hoerkind wat die samelewing wil wegsteek.   In 1652 land Nederlandse skepe aan die Kaap en spoedig sou die Kaap die tuiste word van die ‘duusmanne’ of andersins genoem die Hollanders. Ook sou die Franse Hugenote, Engelse, Portugese, Skandinawiërs en Maleiers wat hulle hier aan die Kaap vestig.    Die plaaslike inwoners aan die Kaap, insluitend die slawe, het Nederlands as omgangstaal aangeleer. Tog was daar al jare vantevore – in 1583 –  interaksie tussen die Khoi stamme en skeepshandelaars en het daar  ŉ omgangstaal ontwikkel wat Khoi-Afrikaans geheet het. Daar het egter ook later ander variëteite, soos Kaaps-Hollands, Boere-Hollands of Boere-Afrikaans. Hottentot-Hollands en Slawe-Afrikaans ontstaan.    Louis Henri Meurant, oftewel Klaas Waarzegger, of sal ons hom Platjie Wysneus of Sabriena Zeekoeygat noem? Hoe dit ook al sy, Louis Henri het sy alter ego skryfname gebruik om Afrikaans te bevorder. Hy was van mening dat die kleurlinge nie die Nederlandse Bybel goed verstaan het nie. Hy pleit dus vir ŉ Bybel in Afrikaans. Hy was ook van mening dat die Afrikaner ŉ genootskap nodig het vir die bevordering van Afrikaans. Die Genootskap van Regte Afrikaners word op 14 Augustus 1875 in die Paarl gestig. Die doel van die vereniging was om op te staan vir ons taal en word steeds jaarliks as Afrikaanse Taaldag herdenk. Op 15 Januarie 1876 word die eerste Afrikaanse koerant uitgegee. Die Afrikaanse Patriot. Afrikaans, wat net ŉ spreek- of voertaal was, is bevorder na ŉ skryf- en erkende taal.    As ons terugkyk na die geskiedenis van ons taal, sien ons aktiewe vegters. Mense wat dit hulle missie gemaak het om die taal te bevorder. Vandag blyk dit dat ons passief geraak het. Ons aanvaar die verdrukking van ons taal gelate. Ons aanvaar die onderdrukking. As ons ŉ tree terugstaan, kan ons dalk ŉ paar lesse by ons voorvaders gaan leer.    Tree op! Proaktief! Beskerm Afrikaans voordat dit weer as slegs ŉ kombuistaal bekend staan. Tree op en kry Afrikaans op ons kinders se lippe. Ons kinders is die toekoms van Afrikaans, leer hulle om lief te wees vir ons taal.   Segregasie is nie ŉ konsep wat alleenlik in Afrika plaasgevind het nie. Daar was nog altyd skeiding wanneer volke hulself wil regeer en na hulle eie kultuur omsien. Afrikaans is ’n taal wat uit verskillende tale saamgeflans is, dus behoort die taal aan ons almal wat betrokke daarby was. Vandag word Afrikaans deur meer kleurlinge en swart mense gepraat as deur blankes. Die taal van die sogenaamde onderdrukker het die taal geword waarin ŉ vry Suid-Afrika kan dig en skryf. Volgens ŉ meningspeiling gedurende 2019, praat ongeveer 77.4% van bruin mense Afrikaans in hul wonings. Slegs 36.3% praat Engels tuis. Ons veroorsaak self skeiding onder ons Afrikaanssprekendes, deur na die politieke partye se propaganda te luister. Ons veroorsaak self segregasie deur puristies te wil wees. Aanvaar die verskillende Afrikaanse dialekte. Praat Kaaps of Oranjerivier-Afrikaans. As Oosgrens-Afrikaans jou ding is, praat dit. Moenie skeiding veroorsaak waar dit nie nodig is nie.   Gaan ons rantsoenering van ons taal aanvaar? Gaan ons dat die regering en politieke partye vir ons dikteer waar en wanneer ons ons taal mag praat? Die vraag is nie of ons dit gaan toelaat nie. Nee! Ons laat dit reeds toe. Ons aanvaar eenvoudig net dat ons taal ondergeskik is. Ons vra nie vrae nie. Eis nie verduidelikings nie. Ons aanvaar net. Die padda hou net aan kook in die pot warm water. Stadig maar seker kook ons ons taal morsdood, sonder dat ons vrae vra of uitspring om te red wat te redde is.   Wanneer ons kyk na kos- of droogte rantsoenering, sien ons dat mense probeer om die situasie se uitkoms te bepaal en daarvolgens optree. Ons kan dieselfde doen met Afrikaans. Skryf meer in jou eie taal. Ondersteun jou medeskrywers se werk. Maak seker dat Afrikaans daar buite onder die lesers se oë beland. As ons dit nie gaan bied nie, gaan hulle eenvoudig ŉ ander taal lees.    Gaan Afrikaans altyd die stiefkind van ons land se tale wees? Gaan ons elke keer, wanneer ons ons monde oopmaak om in Afrikaans te sing en bid, bevrees rondkyk en wonder of ons iemand dalk te na kom? Ek weet nie regtig hoe ons hierdie brug gaan oorkom nie. Ek weet net dat, hoe meer positiewe artikels, briewe, gedigte en algemene skrywes ons daarbuite tussen Jan Alleman kry, hoe beter gaan dit wees vir ons taal.   Izak de Villiers sê die volgende: “Ons mag nie ’n ewige slagoffer van ons eie oorgevoelige vernietigende moraliteit word nie. Moraliteit wat jou voortdurend in die hoekie wil laat staan, en dan deur ander misbruik word om jou in die hoekie te hou, behoort ’n kort rakleeftyd te hê. Daar is immers ’n droom te droom en ’n nuwe begin te maak.”   Ek volg graag Izak de Villiers se raad. Ons Afrikaanssprekendes het genoeg jammer gesê. Voor 1994 het Afrikaans gegroei. Na 1994 baklei ons die heeltyd vir oorlewing van ons taal. Gaan ons hierdie geveg wen? Gaan hierdie fase, waarin ons nou beweeg, eendag bekend staan as die derde Taalbewegingsfase?   In die 1870’s was daar ŉ proses om die spreektaal van die tyd – die destydse vorm van Afrikaans – erken te kry as skryftaal. Afrikaans was in daardie stadium gesien as taal tussen werkgewer en dienaar. Tog was daar ŉ behoefte – soos ek aan die begin genoem het – vir die kleurlinge en blankes wat nie die Nederlandse taal verstaan het nie, om in hulle saamgeflansde Afrikaans, hulle Bybel te kon lees. Die beweging het uiteindelik bekend gestaan as die Eerste - en Tweede Taalbeweging.   Die proses om ŉ Bybel in Afrikaans saam te stel, het op aandrang van die Nederlanders, by name van Pannevis en Hoogenhout, begin. Die Afrikaanse Bybel het vir die eerste keer in 1933 verskyn. Hierdie was ŉ groot oomblik vir die Afrikaanssprekendes en vir Afrikaans. Dit kon bereik word omdat mense saamgestaan en dieselfde visie gehad het. Om saam te staan en te veg vir ‘n erkende Afrikaanse skryftaal, was vrugbaar.   Wat beteken ŉ taalbeweging vir ons gewone Afrikaanssprekende mense? ŉ Beweging is daarop gemik om ŉ taal te verhef. Taalbewegings kan egter óf ŉ taal laat groei óf kwyn. Daar is ander prosesse wat ook invloed het op die bestaan van ŉ taal. Die magsmisbruik of magsgebruik van militêre en politieke partye. Ekonomiese mag of magteloosheid. Taalpropaganda en taalstigmatisering. Al hierdie komponente dra by tot die vooruitgang en/of agteruitgang van tale.   Die afskaal van Afrikaans as onderrigtaal in Suid-Afrika aan Universiteite soos Unisa, UJ, UP en ander, laat mens tog twyfel en verwonderd staan of Afrikaans as onderrigtaal sal voortbestaan. Ook help die uitspraak van die konstitusionele hof, in Desember 2017, nie met vooruitgang nie. Hier suggereer die hofuitspraak dat Afrikaans verdelend is. Dat dit nie sosiale eenheid bevorder nie. Dieselfde gebeur in ons skole. Afrikaanse skole word ŉ bedreiging vir die samelewing en moet hulle onderrigtaal na Engels verander. Dit is skrikwekkend hoeveel Afrikaanse ouers instem tot hierdie eis. Talle voel dat dit vir hulle kinders voordeliger sal wees om eerder in Engels onderrig te word. Politieke druk dra by tot hierdie besluit.   Nou kom ek by die taaitoffie-tameletjie. Steek hierdie taal van ons vure aan die brand? Is hierdie Afrikaans wat ons praat, die taal met die ronde klanke en sagte letters, vol duwweltjies en dorings? Is hierdie taal vol gif?   In 1994 het ons taal se aansien verander. Waar dit voorheen trots gepraat was, word dit nou ŉ taal van veragting. Skielik is alles wat Afrikaans is, besmet.  Mense kyk jou skeef aan as jy in ŉ winkel vra om in Afrikaans bedien te word. Ons taal word gesien as ‘Apartheidstaal’. ŉ Vloekwoord oor almal se lippe. Skielik leer ons kinders die onderdrukkers en die rassiste van Afrikaanssprekendes. Afrikaans word vereenselwig met rassisme. Afrikaans word ons toffie-tameletjie wat aanhou klou. Stadig maar seker begin dit tande uittrek en begin ons minagtend na mede Afrikaanssprekendes kyk. Die politieke partye, wat ons teen mekaar afspeel, doen ŉ fenomenale werk. Hulle is besig om te bereik wat hulle so in die stilligheid beplan het. Verdeeldheid. Onmin en die dood van ŉ taal.   Vandag amper 27 jaar nadat die eertydse ANC die bewind oorgeneem het, bly Afrikaans nog steeds die sondebok vir talle goed wat verkeerd gaan. Afrikaans se skuld word al hoe groter. Die taal word aan ŉ enkele ras gekoppel: Blank. Dit word gesien as onderdrukkerstaal. Maar, wag! Wie praat Afrikaans? Ek het reeds genoem dat baie kleurlinge tuis Afrikaans praat. Wat is die persentasie van Afrikaanssprekendes in ons land? Watter rasse praat die taal? Is Afrikaans ŉ blanke taal wat die stigma van onderdrukker verdien?   In 2018 was daar volgens opnames bykans 7 miljoen mense in Suid-Afrika wat Afrikaans gepraat het. Afrikaans is dus die derdegrootste groep moedertaalsprekers in Suid-Afrika. Volgens statistiek word die 7 miljoen soos volg verdeel: Blankes maak 40% van die getal uit, die ander 60% persent word verdeel onder Swart, Kleurling en ander kultuurgroepe. Daar is ook gevind dat bykans 15 miljoen mense Afrikaans magtig is, hetsy as eerste, tweede of derde taal. Hierdie insig in ons taal se gebruik gee mens weer hoop.    Soos ek hierbo reeds genoem het. Die onus, om ons taal te bevorder, lê by die individu. Ek en jy! Ons, die Afrikaanssprekendes. In plaas van wegbeweeg uit die hoofstroom en klein onbenullige partye en instansies te stig waar ons in geheim ons taal skryf en leer, moet ons die hoofstroom oorstroom met ons taal. Ons moet ons inforseer en almal om ons bewus maak van ons en ons taal.    Kry weer trots in jou liggaam oor jou taal - praat jou taal met trots; skryf jou taal met trots. Haal vir Saartjie Jammergat uit jou woordeskat. Jou taal is en was gevorm deur sterk mense. Jy het Maleise en Khoi-San se vegbloed wat deur jou woorde stroom. Mense wat deur hel en terug is om aan jou taal te help bou het. Deur jou taal as minderwaardig te beskou, doen jy ons voorgangers oneer aan. Sê jy inderdaad dat hulle nie goed genoeg was nie.   Ja, ons is nie meer in die 1800’s nie, ons is nou in 2021. Tog is die taal wat aanvaar is in 1933, nog steeds die taal wat ons in 2021 praat. Daar het nuutskeppings bygekom. Daar het veranderinge plaasgevind. Dit beteken egter ons taal het gegroei. Ons taal is lewend. Dit is ons plig, ja ons sŉ, om dit lewendig te hou. Dit is nie nou tyd om agteroor te sit en op jou louere te rus nie. Hierdie is oorlogstyd vir ons taal, as ons dit oor 50 jaar nog steeds wil praat.   So, kom ons kry ons taal uit die konsentrasiekamp. Kom ons bevry haar. Laat haar met nuwe babatreë tussen die ander tale rondloop. Tog moet ons nie bevrees wees nie, hierdie baba is sterk. Sy het krygersbloed in haar are. Sy weet van veg om voort te bestaan. Ons moet dit net weer vir haar vertel. Ons moet net weer in haar begin glo en sy in haarself. Sy is ons moedertaal. Ons enigste moedertaal. As jy nou oorskuif en Engels praat, onthou net, jy verkoop jou taal vir minder as ŉ pot lensiesop! Jy is nie Engels nie. Jy is ŉ baster – vermeng uit vele afstammelinge. Jy het Maleis en Khoi en Portugese en/of Franse of Nederlandse bloed in jou are. Die Engelse het jou voorvaders vervolg. Jou mense – jou taal verag. Jou taal en mense gesien as minder as kombuistaal-waardig. So, moet haar nie nou weer verraai nie. Moenie jou taal vir ŉ tweede maal in die konsentrasiekamp toesluit nie. Wees manhaftig. Staan op! Asseblief, laat ons die boeie en bande van ons taal afgooi.    Kom ons hou op om nuttelose niksseggende goed te skryf en sing. Kom ons gee volhoubaarheid aan ons woorde en liedere. Kom ons gee krag daaraan. Gooi daardie woorde en liedjies wat ons lagwekkend en nikswerd voor die samelewing laat voorkom, weg. Hou op om die nar van die samelewing te wees. Sit die woord trots terug in jou woordeskat. Leer jou Afrikaans vir jou vyand. Leer dit vir diegene wat jou taal verag. Wees jý ons taal se ambassadeur.    Ons kan hierdie pragtaal van ons gebruik as versoeningstaal. Daar gaan altyd diegene wees in die samelewing wat jou taal gaan minag. Ons gaan altyd ekstreme regses en linksgesindes hê. Die samelewing is so gevorm. Hulle is nodig om balans in die samelewing te handhaaf. Ons – in die middel – wat glo in ons taal se eerlikheid, wat glo in die praat van ŉ taal wat spesiaal vir ons gevorm is, ons moet dit ten goede gebruik. Moenie jou taal grootpraat nie. Gee plek vir andere ook. Vorm nuutskeppinge. Akkommodeer woorde van tale rondom jou en maak hulle deel van jou eie. Laat ons taal groei. Laat sy lewe. Maak diegene wat jou met valkoë dophou, jaloers, afgunstig-begering om ook soos jy in jou Afrikaans te kan huppel en spring. Alles, elke stap en tree wat ons taal vorentoe gaan gee, begin by jou en my. Jy en ek! Ons is die skepper en die bewaker van Afrikaans.   Ek is seker dat jy verlig gaan wees oor my volgende woorde. Ja, ek is amper klaar gepreek. Ek wil jou, as leser, egter verseker dat ek saam met jou hierdie geveg vir my taal, my Afrikaans, gaan veg. Ek gaan voor loop. Hou my dop. Al gee ek klein babatreë, stap sal ek stap. Ek het genoeg jammer gesê. Ek het genoeg my taal en talente weggesteek. Ek het lank genoeg my taal verraai. Dit verkoop vir minder as ŉ pot lensiesop. Ek was skaam vir my herkoms; skaam vir die armoede; skaam vir die feit dat ons voorouers hier in Suid-Afrika ook in modderhuisies en sink-kaias gewoon het.   Min weet van die stryd wat ons voorouers gevoer het. Ons romantiseer die gebeure. Verf dit rooskleurig en hoop en bid dat mense nie die vrot stink van vuil klere en sweet sal raaklees nie. Hoop dat hul nie die armoede en honger sal onthou nie.   Afrikaners, hier aan die Suidpunt van Afrika, se oorsprong was nie in goud en diamante geklee nie. Die prentjies wat ons voorouers in hul jassakke rondgedra het, was Afrikaners en Afrikaanssprekendes wat gewerk het om te oorleef. Hulle het nie net vir hulle taal geveg nie, nee, hulle het ook vir oorlewing baklei.    Ons is weer daar. Ons dra weer ons foto’s weggesteek in ons jassakke. Ek wil jou smeek, haal hulle uit. Plak hulle trots in jou album en erken jou herkoms. Erken jou taal. Wees trots op wie jy is en waar jy vandaan kom. Wees Afrikaans. Lees Afrikaans. Bid in Afrikaans. Dit is jou taal, jou herkoms, jou erfenis. Dit is jy! Ek! Ons!

Scene 39

OPDRAG 5  DIS DIE JAAR 2050 IN SUID-AFRIKA…”

OPDRAG 10  REKONSTRUKSIE ‘N PYNLIKE AVONTUUR

Scene 40

ROSALEE MEYER KOMPETISIE  OPDRAG 10   Rekonstruksie - ŉ pynlike avontuur   Elke eend kort ŉ dam.    My dam het melktert, koeksisters, vetkoek en kaiings. En Afrikaans. My taal, my lewe, my skoene-uitskop-asemhaal-plek.    Afrikaans is wie ek is van my eerste ontmoeting met die ritme van klanke en konsonante. Die vyfjarige dogtertjie op Amanzimtoti se winderige strand, wie se vingers verwonderd oor elke letter gly, leef steeds grootoog binne-in my. Die volslae wonderwerk van woorde bly immer my kosbare kleinood, ŉ skat wat ek daagliks met heilige vingers aanraak.   As ek eerbiedig terugkyk na waar hierdie kleinood gebore is, besef ek dat ons taal meestal ŉ uitdagende, berg-op kronkelpad moes uitklim.   Volgens literatuur is daar twee teorieë vir die ontstaan vir Afrikaans. Die eerste sê dat Afrikaans ŉ natuurlike vereenvoudiging is van sewentiende eeuse Nederlands. Dit word ondersteun deur die feit dat vyf-en-negentig persent van Afrikaans ontleen is aan Nederlands. Die tweede teorie is die intertaalteorie wat te kenne gee dat Afrikaans ŉ vermenging is van verskeie tale onder andere Maleis, Kreools-Portugees en die inheemse tale van die Khoi en die San. Duits, Frans en Engels trap ook sigbare spore in Afrikaans. Dit is dus nie moontlik om te praat van ons taal as bloot "suiwer Afrikaans" en halstarrig te skop teen verandering nie. Afrikaans is lankal ŉ vermenging van ŉ klomp tale. Dit is ook juis hierdie verskeidenheid in ons taal, wat dit myns insiens meer kleurryk en klankryk maak.   Vandag is daar ook verskeie variëteite van Afrikaans, byvoorbeeld Kaapse Afrikaans, Namakwaland Afrikaans en Griekwa Afrikaans om maar net ŉ handvol te noem.   Op hierdie punt, is dit belangrik om te noem dat Standaardafrikaans níe belangriker is as al bogenoemde variëteite níe. Die verskillende dialekte, streekstaal en uitsprake moenie meer as substandaard gesien word nie. Myns insiens, verryk dit juis ons taal. Dit vorm en brei en boetseer dit.  In die volksmond word ons taal volrond en kom dit tot wasdom. Stralend van ŉ unieke volmaaktheid.   Standaardafrikaans is nie verhewe bo die verskillende variëteite nie, ons taal kan dit nie meer bekostig om hoogmoedig te wees nie. Dit is tyd om ook verandering in ons taal te ondersoek, toe te laat en die goeie te omarm.   Nuwe woorde en uitdrukkings word hedendaags opgeneem in die Afrikaanse Woordelys en Spelreëls. Dit word uit ŉ breë taalgemeenskap uitgekies en verskeie kultuurgroepe en geloofsgroepe word in ag geneem.    So bly Afrikaans ŉ lewende taal. ŉ Taal met variasie en verskeie dialekte is ŉ taal wat bly groei en asemhaal. ŉ Taal wat in elke gemeenskap gepraat, geskryf en gesing word, word ŉ hartstsaal, ŉ emosietaal en taal vir almal.   Afrikaans was, en is ongelukkig, baie kere ŉ politieke speelbal en gaan steeds gebuk onder die uiters neerdrukkende etiket van "witmanstaal", "onderdrukkerstaal" en die taal wat uitsluit en onderskeid tref. Dit is egter lagwekkend ironies omdat die Engelse ook nasies onderdruk het, maar nou slaafs nagevolg word. Die inheemse volke van Amerika en Australië is soos diere gejag, omdat hulle weens hul "vreemde" tale en kulture, nie as mense beskou is nie! Onlangs het ek ŉ professionele Indiërman baie verleē hoor opmerk: "Oh, we got that from the British" oor iets wat hy duidelik teen sy sin gedoen het.   Ek dink beslis dat Afrikaans lankal bevry moes wees van die aantygings. Afrikaans beskik lankal nie meer oor die onregverdige magsposisie van die verlede nie. Ons dra swaar aan skuld deur dade wat gedaan is deur sommige sprekers van Afrikaans.   Dit is tyd om die verlede te begrawe en vorentoe te kyk. Afrikaans is lankal nie meer die taal van boepensooms wat kruhede om ŉ tanende braaivleisvuur kwytraak nie. Meer as die helfte van Afrikaanssprekendes is immers van gedeelde afkoms. Dit is nodig dat ons almal eienaarskap van ons taal neem en ophou om in twee kampe van "ons" en "hulle" te veg, want ons taal het nou eenheid en vasberade ondersteuning nodig.   Dit is ontstemmend dat Afrikaans al hoe verder moet terugstaan vir Engels, dat ons taal nou uitgedun spartel om ŉ regverdige plek en voortbestaan. Ons universiteite en skole is tans in ŉ derde taalstryd gewikkel teen die hegemonie, die arrogante stoomrollery van Engels in ons opvoedkundige instansies. Ons taal, die derde grootste huistaal in Suid-Afrika, word voor ons oë ontmagtig, terwyl ons (magteloos?) toekyk.    So soetjies het Engels ons daaglikse bestaan ingesypel, dat dit bykans ongesiens gebeur het. Ons tydskrifte en koerante is deurspek met Engels en kliënte in winkels en restaurante word amper net in Engels bedien. Ons begin ons gesprekke met vreemdes in Engels sommer sonder om aan te dring op ons taal. Dink maar net aan jou absolute verbasing as ŉ vreemdeling jou in Afrikaans aanspreek, dit is deesdae meer die uitsondering as die norm.   Dit is egter vir my ŉ hengse kopseer en ŉ tweesnydende swaard. Moet ŉ taal nie juis soepel en vloeibaar wees om voldoende te kan voortbestaan nie? Is daar nie ruimte vir ŉ vermenging van Afrikaans en Engels nie? Sal ŉ mens dit dan steeds as Afrikaans beskou of sal dit die ontkieming van ŉ nuwe taal wees? Hoeveel is ons bereid om toe te gee en te vernuwe? Hoeveel buigbaarheid is te veel en wanneer sal ŉ rigiede vasskop teen verandering juis die stuiptrekking van ons taal beteken?   Ons sal diep moet nadink oor die toekoms van ons taal wat ons so hartstogtelik liefhet. Is ons bereid om ons kinders toe te laat om die taal op hul eie manier te laat groei? Sal ons die jeug se stemme laat weerklink of sal ons hulle in ŉ argaïese, taal-arm boksie indwing?    Nee, sy het in ŉ dinamiese, jong vrou ontwikkel wat haar vlerke wil sprei en nuwe moontlikhede wil verken. Sy is meer as net verouderde HAT-woorde. Sy is slim genoeg om buigsaam te kan wees én om haar eiesoortige identiteit te behou.   Daarom is dit belangrik dat ons ons taal meer vryheid toelaat. Die verkrampte valletjiesonderrok van beklemmende spel-en taalreēls moet weggewerp word en moet plek maak vir sjeik neologismes en die assimilering van nog woordskatte uit ander tale. Met respek en wysheid, kan ons Afrikaans vernuwe sonder om afbreuk daaraan te doen.   Afrikaans het ook ontluik in meer as net ŉ kommunikasiemiddel. Ek verheug my daarin dat sy nou die instrument is, wat die onsigbare grense tussen kleur en klas laat verdwyn. Sy is ŉ brugbouer wat mense laat hande vat.    Dit is vir my ŉ onbeskryflike voorreg om deur sosiale media mense te leer ken wat verskillend van my grootgeword het, wat volgens verdraaide sosiale norme nie deel van my leefwêreld moet wees nie, maar wat ek nou broers en susters kan noem. Ons gemene deler, ŉ halsoorkopliefde vir die taal wat ons praat, maak ons meer oopkop vir mekaar se sienswyses en die verskille in om omstandighede. So breek my taal deur misplaasde, uitgediende paradigma's en leer dit my deur klank en woord wat vergifnis en onbevlekte liefde beteken. So word my taal ŉ soet werktuig van versoening en leer sy my dat vreemdelinge ook vriende kan wees.   Te midde van al hierdie knellende kwessies en kommerwekkende vraagstukke, krioel ons koppe van moontlike oplossings oor hoe om Afrikaans oortuigend te laat voortleef, veral vir ons (soms hardkoppige en wispelturige) kinders. Hoe keer ons dat Afrikaans verskroei in die brandpunt waarin sy vasgevang staan?   Ek dink die onus rus veral op die kunste. Skrywers, digters, sangers, toneelspelers en akteurs moet hul woorde laat lewe. Hoe meer ons kinders ons liefde vir ons taal sien, hoor, voel en beleef, hoe meer sal hulle neig daartoe om ons taal lewendig te hou. Maak Afrikaans relevant en interessant. Laat haar bokspring by Aardklop in Potchefstroom en dans by die Klein Karoo se Kunstefees.    Tog, kan ons nie die verantwoordelikheid nie net op ander afskuif nie. Dit is ons plig as ouers en familielede om ook self ons kinders aan te moedig om Afrikaans te waardeer. Dit is op sigself ŉ opdraande stryd, want ons kinders word toegegooi met Engels op sosiale media. Dit verg toegewyde volharding om ŉ duik in hul geharde taalmondering te maak. My dogter van veertien, is vir alle praktiese doeleindes Engels. Alhoewel sy in ŉ Afrikaanse hoërskool is, word meeste gesprekke tussen haar en haar maats in Engels gevoer! Sy staar my met onbegrip aan as ek idiome of meer gesofistikeerde Afrikaanse woorde gebruik, maar dis my selfopgelegde taak om haar daagliks te korrigeer. Met groot liefde, respek en geduld… Dit begin nou onverwags vrugte afwerp en maak my opgewonde en bly. Sy sal nou uit haar eie uitvra oor spelling van woorde en sinonieme en idiome. Ek kan maar net skelm glimlag oor haar skalkse, brommerige opmerking: "Ek begin al hoe meer en meer soos my ma klink…"    Aanhouer wen beslis!   Laat hierdie dan ook ons lewensmotto en die refrein van ons harte wees. Laat ons nie moedeloos raak om vir ons taal te veg nie.. Ons stemme kan in ons moedertaal aanhou weerklink, ons woorde kan oorwinning skree! Ons moet net doelgerig daarna strewe.   Is ek trots op my taal? Dit is ŉ onomwonde "ja". Natuurlik! Ek glo dat ek bydrae tot my taal se ontwikkeling deur my woorde, deur my gedigte en my prosa. Ek lag en huil in my taal, ek dans en bid en sing in my taal. Ek hê lief in my taal, want ek lief my taal.   Vir altyd en altyd met alles in my.   © Rosalee Meyer

Scene 41

OPDRAG 6 AARDVERWARMING – DIE ONAARDIGE VERWARMING

Scene 42

STEPHAN  UYS Kompetisie Opdrag: 10  Woordtelling: 2467   Gesoek: Regte Afrikaners   "Om te staan vir ons Taal, ons Nasie en ons Land". Dis die Genootskap van Regte Afrikaners se edel stigtingsdoel. In my opinie lê die oplossing van Afrikaans se huidige oorlewingstryd juis verskans in hierdie visie.    Op die oog af klink hulle visie absoluut eksklusief, met die klem op “óns”. Ek noem dit  ŉ kokonmentaliteit waar “ons” onsself onttrek van ander in ŉ poging om ons eie te behou. Afrikaans se geskiedenis wys duidelik hoe hierdie apartheidsmentaliteit weer en weer in die Kaap en later in Suid Afrika kop uitsteek. Hierdie selfbehoudingsmentaliteit word steeds vandag deur baie Afrikaners gepropageer.    Na my mening was die GRA glad nie so eksklusief in hulle doelstelling as wat dit mag klink nie. Wag, voor jy my as ŉ hensopper brandmerk, lees eers hierdie skrywe met ŉ oop hart en denkende verstand. Vergeet die vurige retoriek van Afrikaners wat spoegspattend óns taal, óns nasie en óns land voor alles en bo alles stel. Hoor wat ek sê. Die oorlewing van Afrikaans mag dalk net in die waarheid van my woorde lê.   Kom ons kyk na Afrikaans se geskiedenis. Is jy bewus daarvan dat Afrika reeds geboorte geskenk het aan haar Germaanse taalbaba lank voor die Kaap ŉ Nederlandse kolonie geword het? Om die hart en oorsprong van Afrikaans te verstaan moet ons teruggaan na die era voor haar babajare, na die tyd van haar fetusvorming.    Volgens gedokumenteerde gebeure anker skepe reeds in die laat 1500’s gereeld aan die Kaapse kus. Tydens hierdie kortstondige handelstransaksies het seevaarders die Khoi-Khoi blootgestel aan Seeman-Nederlands. Vanuit hierdie kulturele kruisbestuiwing word ŉ baie vereenvoudigde handelstaal gebore. Haar naam was Khoi-Afrikaans en die Khoi-Khoi was haar mamma. Afrika het stil-stil geboorte geskenk aan Afrikaans se oer-oumagrootjie.    Eers op 6 April 1652 stap Nederlands breë-bors aan die suidpunt van Afrika aan wal. Kaap de Goede Hoop word gekoloniseer en daarmee saam word die Kaap ge-VOC. Die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie bestuur die Kaap as ŉ Nederlandse nedersetting met Nederlands as ampstaal. Alle immigrante, slawe en Afrika boorlinge aan die Kaap word basies geforseer om ŉ variteit van Nederlands aan te leer en te praat. Meeste van die slawe het uit Afrika en Maleisië gekom. Die immigrante was afkomstig van onder andere Nederland, Duitsland, Portugal, Brittanje en Frankryk.   Die Kaap ontwikkel vinnig tot ŉ kolonie wat neutraal staan teenoor Nederland. Saam met die kolonie ontwikkel daar ook verskeie taaldialekte in die verskillende sosio-ekonomiese samelewings. Onder die armer gemeenskappe word Khoi-Afrikaans en Maleisiese woorde saam met Nederlands en ander tale vermeng tot ŉ nuwe daaglikse omgangstaal. Suiwer (of suiwerder) Nederlands word deur die meer gegoede burgers gepraat.    In 1806 draai die wiel vir die VOC en Nederland. Die Kaap word deur Brittanje beset. In 1814 word die Kaap ŉ Britse kolonie. Volgens statistiek word die populasie van ongeveer 60 000 mense opgemaak uit 27 000 blankes (vanuit allerlei nasionaliteite), 17 000 vry Khoi-Khoi en 16 000 slawe, meestal uit Maleisië en Afrika. Hierdie getallestatistiek laat mens weereens besef hoe groot die Khoi-Khoi se aandeel moes gewees het in die ontwikkeling van nuwe Afrikaanse dialekte. Die groot hoeveelheid Maleisiese slawe verduidelik ook die impak van Maleisië op Suid Afrika se taal en voedsel.   Anders as vorige immigrante, bly die Britte lojaal teenoor hulle volk en taal. Met Engels as ampstaal word almal wat in en om die Kaap bly weereens vrywillig geforseer om ŉ nuwe taal aan te leer. Dit sluit natuurlik die Khoi-Khoi en slawe in. So word variante van Engels ook in hulle daaglikse huistaal geassimileer en word dit deel van die nuwe Afrikaanse taal wat onder hulle ontwikkel en daagliks gepraat word.    Die verafrikaanste Kapenaars het van hulself begin praat as “Boere”. Dit het nie soseer hulle werk beskryf nie, eerder hulle taalvoorkeur en kultuur. Sommer van vroeg af het die Boere en die Engelse met mekaar lelik kopgestamp.  Tussen 1815 en 1816 gebeur ŉ voorval wat ŉ groot deel van die Boere permanent teen die Britse regering draai. Die Khoi-Khoi het ŉ aanklag gelê teen ŉ boer genaamd Bezuidenhout. Hy weier om op die dagvaardiging te reageer en word doodgeskiet nadat hy op die soldate skiet wat gestuur word om hom te arresteer. Onder die Boere veroorsaak dit ŉ mini-rebellie teen Britse gesag. Vyf van die rebelleleiers word gearresteer en veroordeel om in die openbaar gehang te word. Die vonnis word by Slagters Nek voltrek, die plek waar die komplot teen Brittanje gesmee was. Tydens die voltrekking van die vonnis breek die dwarsbalk waaraan die vyf manne saam opgehang was. Die Britte het egter voortgegaan met die teregstelling en die rebelleleiers is een na die ander gehang. Verhoudings tussen Boer en Brit sou nooit weer herstel nie.   Die eerste Engelse wetgewing word in 1825 uitgevaardig. In 1827 word Engels die enigste amptelike regstaal. In 1828 word wetgewing uitgevaardig waarin daar aan alle Khoi-Khoi en ander vry nie-blanke Afrikaners dieselfde siviele regte gegee word as wat blanke Afrikaners geniet. Die Boergemeenskap is uiters ontevrede met hierdie wetgewing.   In 1834 word slawerny totaal verbied en alle slawe word voor die voet vry verklaar. Die Boere slawe-eienaars word swak gekompenseer en dit veroorsaak opnuut woede en wantroue teenoor die Britse owerheid. Dis dan ook hierdie gebeure wat aanleiding gee tot die Groot Trek.    Die Groot Trek, wat in 1836 begin, lei tot die uiteindelike stigting van twee onafhanklike Boererepublieke, Transvaal en Vrystaat. Dit is die eerste offisiële skeiding tussen die Kaapse kolonie onder Britse gesag en die Afrikaanse Boere onder hulle eie onafhanklike regerings.    Nie alle blanke Afrikaners verlaat die Kaap nie. Boere-Afrikaans word steeds al hoe meer in alle sosiale klasse gepraat. Nuwe taalvariëteite word deurgaans gevorm en teen 1875 word daar benewens suiwer Nederlands, ook onderskei tussen Kaaps-Hollands, Boere-Hollands (of Boere-Afrikaans), Plat-Kaaps, Hottentot-Hollands (of Hottentot-Afrikaans), Slawe-Afrikaans en Vreemdeling-Afrikaans.    Dit bring ons terug by die Genootskap van Regte Afrikaners, oftewel die GRA. Hierdie eerste Afrikaanse taalbeweging word op 14 Augustus 1875 gestig op ŉ plaas in die Paarl omgewing. Die agt stigterslede se visie was om die praat én skryf van Afrikaans op alle terreine van die samelewing te bevorder. Dit het ingesluit kerk, politiek, joernalistiek en onderwys. Interessant genoeg kom die grootste teenkanting teen Afrikaans uit die Afrikaanssprekende gemeenskap, nie vanuit Britse geledere nie.    Afrikaans was nog deur baie gesien as agterlik; die taal wat gebruik word wanneer daar met ongeletterdes en onkundiges gepraat word. Hulle was ook nie heeltemal verkeerd nie. Afrikaans was in daardie stadium meer algemeen gepraat in die armer en laer sosiale klasse as in gegoede huishoudings. Arnoldus Pannevis, een van die GRA se stigterslede, wou juis die Bybel in Afrikaans vertaal omdat die Afrikaanssprekende Kaapse kleurlinge nie die Nederlandse Bybel kon verstaan nie. Dit is nodig om daarop te let dat Pannevis die kleurlinge se belange op die hart gedra het.     Die Anglo-Boereoorlog breek in 1899 uit tussen Engeland en die nuutgestigte Boererepublieke. Dit moet hier genoem word dat alle burgers in beide republieke uitsluitlik Afrikaner blankes was en géén buitelander, ongeag velkleur, kon burgerskap verkry nie. Daar was ook geen siviele regte aan enige nie-blanke toegestaan nie. Apartheid het dalk nog nie ŉ naam gehad nie, maar dit was reeds prakties uitgeleef en beoefen in beide Boererepublieke.   Die redes vir die Anglo-Boereoorlog is divers en hang af van wie se woord jy kies om te glo. Dit dra ook niks by tot hierdie gesprek nie. Die feit dat Brittanje uiteindelik die Boereoorlog wen is wel belangrik. Na die oorlog word die Boere en hulle Afrikaans doelbewus met mag en mening onderdruk. Daar word na Afrikaans verwys as “Kitchen-Dutch”, ŉ kombuistaal vir ongeskooldes en ongeletterdes. Die taaldiskriminasie verminder stelselmatig nadat Suid Afrika in 1910 ŉ selfregerende unie van die Britse monargie word. Die wrok teen Brittanje en alles Engels sal egter nog vir etlike dekades soos ŉ vuur in die harte van die Boere brand.    In 1925 kry Afrikaans amptelik taalstatus. Sy word een van Suid Afrika se ampstale. Dit waarvoor die GRA gestaan het, gebeur 50 jaar na hulle stigting. Die taal wat jare gelede gebore is as ŉ Khoi-Khoi bastertjie op ŉ Kaapse strand het uiteindelik volwassenheid bereik. Tog, ten spyte van haar status as ampstaal, word daar tot laat in die 1950’s nog na Afrikaans verwys as ŉ kombuistaal.    Apartheidswetgewing  word in 1948 deur die regerende Nasionale Party in plek gestel. Afrikaners, wat self onder diskriminasie en menseregteskendings gely het, stel waaragtig wetgewing in plek wat rassevergrype goedkeur. Dis ironies, want die Boere het steeds die Britte vurig gehaat vir dit wat aan hulle en hulle gesinne gedoen was tydens en na die Anglo-Boereoorlog. Met dit ingedagte is dit totaal onverstaanbaar dat hulle dan wetgewing instel wat niks anders as intense rassehaat onder nie-blankes teen veral Boere-Afrikaners tot gevolg sal hê nie.    In 1961 word Suid Afrika uiteindelik ŉ selfregerende republiek. Steeds bly Apartheid nasionale volksbeleid en word nie-blankes op alle terreine onderdruk. Almal wat Apartheid opponeer word as terroriste of kommuniste gebrandmerk en word as vyand van die staat vervolg en gevonnis.    ŉ Nuwe demokratiese regering kom onder die ANC in 1994 aan bewind. ŉ Nuwe grondwet wat menseregte beskerm word opgestel en geïmplementeer. Na 46 jaar word Apartheidwetgewing finaal afgeskaf.              Bogenoemde geskiedkundige feite verduidelik tot ŉ groot mate waarom Afrikaans vandag as “die taal van die onderdrukker” bekend staan en hoekom Engels die “taal van die bevryder” genoem word. Vanuit die nie-blanke persepsie het Afrikaanssprekende “Boere” reeds voor 1834 apartheid beoefen en nie-blankes se menseregte misken. Daarteenoor het die Engelssprekende Britte reeds in 1834 alle slawe vrygemaak en aan nie-blankes siviele regte toegestaan. Regte wat jare later weereens deur ŉ Afrikaanssprekende Regering van hulle weggeneem is onder Apartheid.    Hierdie (verstaanbare) assosiasie tussen blanke Afrikaner en Afrikaans veroorsaak dat Afrikaans streng gerantsoeneer word in die Nuwe Suid Afrika. - Vroeër was sy een van twee amptelike tale, nou is sy een van elf. - Sy word uit die parlement geboender. - Sy moet met ander tale kompeteer vir lugtyd op televisie en radio. - Op universiteite word daar geveg vir haar oorlewing. - Op skoolvlak word daar gepoog om skole met Afrikaans as eerstetaalonderrig af te skaf.   Al hierdie dinge laat mens wonder of Afrikaans dalk weer ŉ kombuistaal gaan word. Mens begin twyfel aan die volhoubaarheid van Afrikaans as taal, wat nog as amptelike taal. Gelukkig is alles nie slegte nuus vir Afrikaans nie. Suid Afrika se taalstatistieke maak dit duidelik dat haar stem nog ver van uitgestorwe is. Ten spyte van Apartheid en die nagevolge daarvan, is Afrikaans: - die 3de grootste huistaal in Suid Afrika met 6 855 028 individue wat erken Afrikaans is hulle huistaal. - praat 13% van alle Afrikaners Afrikaans as eerstetaal. - die moedertaal van 75% van Suid Afrika se kleurlingbevolking. - steeds verstaanbaar vir ongeveer 40% van alle Suid Afrikaners. Dis wanneer jy hierdie taalstatistiek lees dat jy weereens besef Afrikaans was nog nooit tot die blankebevolking beperk nie.         In my opinie is marginalisering en die nie-blanke se taalhaat nie Afrikaans se grootste gevaar in haar oorlewingstryd nie. Alhoewel dit Afrikaans benadeel, lê haar grootste gevaar daarin dat baie blanke Afrikaanssprekendes haar die rug gekeer het en verkies om hulle kinders in Engels op te voed. ŉ Taal sonder jong tonge wat dit praat is ŉ taal sonder ŉ toekoms.    Afrikaners wat hulle taal “afsterf” doen dit meestal omdat hulle nie skuldig wil wees deur assosiasie nie. Nie noodwendig net assosiasie met dit wat gebeur het nie, maar ook assosiasie met dit wat steeds gebeur. Selfs 27 jaar na Apartheid is daar steeds Boere-Afrikaners wat Apartheid voorstaan en glo ware Afrikanerskap hang af van jou velkleur. Dis my opinie dat hierdie Boere-Afrikaners ons taal en ons eie grootste vyand is. Hulle ideologie en haatsprake plaas Afrikaans en alle Afrikaanssprekendes telkemale in die brandpunt van rassisme. Verder blaas dit nuwe lewe in die haatvure van anderskleuriges.     Dit bring my terug na die GRA se vissie: "Om te staan vir ons Taal, ons Nasie en ons Land". Segregasie was nooit hulle doel nie, beslis nie sover dit Afrikaans aanbetref nie. Hulle wou juis Afrikaans ophef vir almal wat dit gepraat het, ongeag kleur of sosiale stand. Dit is my mening dat hulle visie inklusief was teenoor almal wat Afrikaans met hulle gedeel het. Daarom praat hulle stigtingsdoel dan ook van ons Taal, ons Nasie en ons Land.    Om ons taal se voortbestaan te verseker moet ons inklusief word in ons beskouing van “ons” taal en “ons” nasie. Ons eie voortbestaan mag dalk ook net daarvan afhang. Alle Suid Afrikaners se identiteitsdokumente verklaar hulle nasionaliteit as “S. A. CITIZEN”. Dit beteken elke Suid Afrikaanse burger, ongeag kleur, taal of etniese agtergrond, is amptelik en wettiglik deel van óns nasie en óns land, of hulle nou óns taal praat of nie!    In my opinie is taalpuriste ons taal se tweedegrootste vyand, al is hulle bedoelinge ook hoe opreg. Afrikaans is die wêreld se 3de jongste Germaanse taal. Sy is gebore deur inklusief teenoor ander tale te wees. As ons haar in die toekoms wil sien blom sal ons die vrees vir ander tale, ingesluit Engels en anglisismes, vinnig moet oorkom. Ons anglisisme-herrie se oorsprong lê by die Anglo-Boereoorlog, wat al meer as honderd jaar gelede geëindig het. Engels is ŉ wêreldtaal en dis logies dat ons dit in ŉ ontwikkelende taal sal moet opneem. Engels is in elk geval ŉ Wes-Germaanse taal en dus nouverwant aan Afrikaans se ander inset-tale.    Afrikaans sal moontlik in die nabye toekoms ook Chinees in haar taalpot insmelt. Woorde wat nou volksvreemd is sal moet volkstaal word as sy ŉ wêreldtaal wil bly. Inteendeel, hoe vinniger ons nuwe woorde en begrippe kan inkorporeer in Afrikaans, hoe makliker maak ons dit vir Afrikaners om hulle eie taal te gebruik in hulle daaglikse handelstransaksies en interaksies. Dit is nodig om te onthou dat ŉ taal wat nie toegelaat word om te groei nie, ŉ taal is wat uitsterf.     Laastens wil ek ook praat oor die vreeslike neusoptrekkery vir Kaaps-Afrikaans. Ons vergeet so maklik dat Kaaps-Afrikaans die oorspronklike basterkind is van die Khoi-Khoi en Nederlandse seevaarder, van die Maleierslaaf en Franse Hugenoot, van die Afrika boorling en Britse setlaar. Ons vergeet ook dat sy daarom die taalmoeder van die Afrikaanse taal is wat ons vandag as “korrekte” Afrikaans klassifiseer. Ek is van mening dat sy veel meer respek verdien as wat ons haar huidig gee. Ons kan iets by haar leer – sy leef en groei en blom. Selfs nie eers Apartheid kon haar lewenslus inhibeer nie!      Die GRA het jare gelede gedroom van “Regte Afrikaners” wat sal opstaan vir hulle taal, nasie en land. Geen regering of wetgewing kan daardie droom waar maak nie. Hulle droom vra vir Regte Afrikaners van vlees en bloed. Mense soos ek en jy. Op ons lê die plig om daardie droom in ons lewe vir ons nageslag te realiseer. Is jy bereid om op te staan?     ©Stephan Uys 05/06/2021

Scene 43

OPDRAG 6 ARTIKEL VIR EKO DAGBLAD: AARDVERWARMING

OPDRAG 10  EK OPEN MET ‘N UITTREKSEL UIT “WANNEER JY DIE MOEDERTONG” VAN BREYTEN BREYTENBACH

Scene 44

Carin Erasmus Kompetisie Opdrag 10 Tema: Afrikaans die taal van Apartheid   Ek open met ‘n uittreksel uit “Wanneer jy die moedertong” van Breyten Breytenbach   wanneer jy die taal van my wegneem ruk jy die hart uit my drome om dit te vervang met die mondmaniere van ’n tong wat nog net die blinde werk van miere kan doen   Perspektiewe van die verlede en hoe ons taal aan die lewe gaan bly: Baie mense dink dalk dat Afrikaans se wortels in 1652 geplant is, maar die Afrikaanse taalgeskiedenis strek nog verder terug tot 1595. Afrikaans het ontstaan toe die Khoi en Nederlandse skeepsbemanning mekaar beter probeer verstaan het. Oom Jan en sy mense, het Nederlands gepraat en nie Afrikaans nie. Die Afrikaanse taal is gewortel uit die tong van die Khoi. Hierdie aanleerderstaal toon ‘n verskeidenheid ooreenkomsste met latere Afrikaans.   In die 18de eeu het baie verandering plaasgevind. Die Khoi-Afrikaners en Veeboerafrikaners het oor die Hottentots-Holland berge getrek. Die twee groepe het mekaar se dialekte van Afrikaans beinvloed. Die meeste vorme van ons taal is baie ouer as Standaardafrikaans. Onthou, Afrikaans is eers in 1925 as amptelike landstaal verklaar. Tot en met die helfte van die 19de eeu was dit slegs ‘n spreektaal, daarna het Afrikaans eers begin uitbrei op verskillende maniere en plekke.   Oor die posisie van die Suid-Afrikaanse tale is al baie geskryf. Met die aanbreek van die nuwe bedeling in 1994 het die nuwe Grondwet aangedui dat daar elf amptelike tale in die land sou wees, waarby Afrikaans ingesluit is.    Van die bepalings waarop daar besluit was:   dat alle tale die status sou hê van amptelike tale (gebruik en funksies),   dat besondere sorg aan die dag gelê sou word om dit te laat realiseer, Die rede vir die bepalings was dat alle tale beskerm, bevorder en ontwikkel moes word. Dat Afrikaans en Engels hulle bestaande status sou behou en dat die nege ander tale bevorder moet word tot op die vlak van Afrikaans en Engels.   Hierdie verwagting het egter ’n muis gebaar. Die realiteit in Suid-Afrika is die volgende:   Engels word op talle vlakke as die de facto amptelike taal beskou – veral uit politieke geledere   Afrikaans is afgeskaal op talle vlakke   Die ontwikkeling van Afrikatale het min opgelewer ten spyte van strukture wat daar geplaas is vir beskerming en ontwikkeling.   Min tale het so swaar “groot geword” soos Afrikaans. Ten spyte van die geboorte-en groeipyne het dit lewenskragtig ontwikkel.  Afrikaans het gou by veranderende omstandighede aangepas en as dit nie daarvoor was nie, sou ons taal al lankal van die toneel verdwyn het. ‘n Taal is immers ‘n volk se identiteit. Die Afrikaner het, al was dit aanvanklik ongekoordineerd, ‘n eie vaktaal ontwikkel, met oorspronklike sienings, groeiende woordeskat en ingewikkelde terme.   Suid-Afrika het by die 30 lewende tale, waarvan 11 amptelike status geniet en redelik goed gehandhaaf word. Knap oor die 7 miljoen mense (uit sowat 56 miljoen) in Suid-Afrika is Afrikaanssprekend, met sowat 10 miljoen wêreldwyd wat dit as tweede taal praat. Uit ’n wêreldperspektief is dit glad nie sleg nie, want slegs 93 tale (1,3%) in die wêreld het meer as 10 miljoen sprekers. Taalregte Afrikaans lyk dus relatief lewenskragtig en die taal is ondanks die taalverskuiwing wat wel in veral sekere stedelike gebiede plaasvind, nie noodwendig op moedverloor se vlakte nie.  Ek is versigtig om aan te voer dat die verlies van sekere funksies noodwendig die einde van ’n taal op langer termyn beteken.    Ons moet mense aanmoedig om saam te werk om ’n vaste plek vir Afrikaans aan universiteite te verseker, deur dit  met raad en daad en met rand en sent te ondersteun. Sommige taalorganisasies fokus op taalregte en probeer om kwessies soos Afrikaans as universiteitstaal deur die howe te bestendig.  Dis ’n aanslag wat noodwendig konflik verdiep, maar, soos in die geval van Gelyke Kanse se saak teen die Universiteit Stellenbosch, ook tot belangrike uitsprake kan lei.   Organisasies soos die Afrikaanse Taal Raad (ATR), die ATKV en ander fokus weer meer op die bemarking van Afrikaans as ’n waardevolle hulpbron.  Daar is baie werk nodig om die ekonomiese en kulturele waarde van taal by ouers, studente en kinders tuis te bring.  Dit vind plaas deur seminare, werksessies en taalvoorligting aan ouers en ander rolspelers soos skoolhoofde, onderwysers, leraars en sielkundiges. Sonder hierdie insigte stuur ouers nie hul kinders na Afrikaanse skole nie en maak jong mense nie aanspraak op Afrikaans as onderrigtaal nie.  Ek is oortuig dat die samewerking tussen taal- en kultuurorganisasies reeds ’n beduidende verskil gemaak het.  Samehorigheid tussen Afrikaanssprekendes het verbeter en mense wat voorheen afsydig teenoor die taal gestaan het, maak toenemend aanspraak op mede-eienaarskap daarvan.    Mense se gedeelde belang in die behoud van moedertaalonderwys, veral op skoolvlak, is dalk die sterkste samebindende faktor. Die boodskap dat Afrikaans ook die taal van bevryding is en aan almal behoort wat dit praat, is besig om deur te dring.   Segrasie van Afrikaans:  Die toeëiening van Afrikaans deur generasies Afrikanernasionaliste en apartheid het oneindige skade aangerig. Ons moet ’n nuwe verbintenis met mede Suid-Afrikaners beding – een wat duidelik sê: Daar is ’n ánder geskiedenis. Dit is ’n geskiedenis wat verbind kan word met teenkolonialisasie, met bemagtiging, met anti-apartheidsaktivisme, met inklusiwiteit, met die opbou van menswaardigheid vir alle Suid-Afrikaners. Ons moet aanhou om samehorigheid tussen Afrikaanssprekendes te verbeter en die verrykende variëteite van die taal te vier.  Diegene wat vir ander probeer voorskryf hoe om te praat, dryf wigte tussen mense in en ondermyn die taal. Samewerking met die sprekers van die ander inheemse tale is ewe belangrik. Afrikaans kan nie in isolasie bevorder word nie en ons het mekaar nodig.   Sonder ’n kulturele herkoms gaan ’n mens sukkel om na ander uit te reik – jy moet in die eerste plek weet en verstaan wie jy is, en dan uitvind en leer verstaan wie ander is. Ek wil beklemtoon dat ’n mens nie so in jou eie kultuur verstrengel moet raak dat jy jou afsonder van ander nie - gebruik dit eerder as ’n basis van waar jy kan verken.   Die grondwetlike ruimtes vir Afrikaners is dooie letters op papier as Afrikaners nie saam met ander Afrikaanssprekendes eie verantwoordelikheid vir die voortbestaan van Afrikaans neem nie. Engels is nie eers die grootste moedertaal in die land nie en ook nie eers een van die grootste tale in die wêreld nie. Nogtans het Engels steeds Suider-Afrika in ’n taal-imperialistiese wurggreep. Afrikaans is slegs een van drie tale wat in die twintigste eeu vanaf ’n kombuistaal tot ’n universiteitstaal ontwikkel het (Hebreeus en Maleisies is die ander tale). Dit sal ’n tragedie wees as Afrikaanssprekendes hierdie enorme prestasie moet prysgee, dit terwyl daar eintlik nie werklike redes daarvoor bestaan nie. Geen selfrespekterende taalgemeenskap kan toekyk hoe meer as ’n eeu se Afrikaanse prestasies in twee dekades van die tafel afgevee word nie. Miskien is die tyd hier dat Afrikaners weereens soos DF Malan in 1908 verklaar: “Dit is ons erns!”   Hoe ons taal aan die lewe bly? Om Afrikaans te bewaar moet mense hul eie oortuigings, waardes, oordeel en praktyke ondersoek, en erken dat terwyl hulle dit uitoefen, dit hulle weer sal vorm en hervorm.  Dit is nie net blote sentiment of die oordeel van ‘n enkeling nie.  Miskien is dit tog juis wat ‘n taal maak wat dit is: daardie subjektiewe oordeel van diegene met wie ons dit deel. My taal is ek, dis my identiteit.   Ons weet dat indien daar ‘n toename in die funksies van ‘n taal is, sal die taal uitbrei en groei. Dat as die demografiese samestelling van ‘n taalgemeenskap verander, dit ‘n onvermydelike effek op die groei van die taal sal hê. Afrikaans is die derde grootste huistaal in Suid-Afrika , tog lê die krag en waarde  van ’n taal nie in die feit van hoeveel mense dit as moedertaal praat nie, maar eerder die sprekers se mate van strewe na vryheid en selfverwesenliking in hul moedertaal.   Afrikaans sal oorleef – dit kan 50 of 1000 jaar oorleef. Om dit te bewaar moet ’n diep refleksiewe proses plaasvind. Hierdie proses sluit in die ondersoek van ’n mens se eie oortuigings, waardes, oordeel en praktyke, en erkenning dat terwyl ons dit uitoefen of toepas, dit ons weer sal vorm en hervorm. Ek glo tensy ’n dramatiese verandering oor die volgende 10 tot 20 jaar plaasvind in die soort regering wat ons het, kan Afrikaans selfs floreer – indien dit geskei word van die geskiedenis waarmee dit (ietwat valslik en baie gerieflik) verbind word.   Volgens sosioloë en antropoloë is identiteit nie ’n gegewe nie; dit word gekonstrueer. Dit ontstaan wanneer individue of groepe hulle met sekere waardes of optredes vereenselwig. Dit is ’n vorm van bewussyn; ’n bewustheid van hoe jy jouself en ander definieer, en hoe die samelewing jou en ander beskou – met voortdurende wisselwerking tussen die self en die ander, die persoonlike en die maatskaplike.   Hoe kan ons die brandpunt uitleef? Hier gaan ek Malcom Forbes se woorde gebruik:  "Om 'n pen op papier te plaas, steek meer vure aan die brand as wat vuurhoutjies ooit kan doen." Ware bemagtiging vir Afrikaans sal nie noodwendig in die howe of in die parlement plaasvind nie. Dit sal plaasvind wanneer Afrikaanssprekendes hulself en hul taal daagliks handhaaf met die meriete, menswaardigheid en respek wat hulle glo die taal – en hulself – verdien.   Ons moet ons kinders en kleinkinders ‘n liefde vir die taal leer, ons moet dit aankweek. Afrikaans floreer op die oomblik, al die doemprofete ten spyt. As ons taal jou na aan die hart lê, is dit maklik: Wys jou kind van kleins af hoe mooi ons taal is deur hom rympies en raaisels in Afrikaans te leer. Belê in ’n goeie kleuterverseboek soos D.J. Opperman se Groot Kleuterverseboek of in gedigteboeke vir gediggies wat jou kleinding sal laat skater.  Leer jou kind lekker Afrikaanse aksieliedjies en tradisionele volksliedjies en sing en dans saam met hom.  Koop kinderboeke wat Suid-Afrikaans is en nie net vertalings van oorsese stories is nie. Daar is pragtige Afrikaanse kinderboeke met ’n sterk plaaslike aanslag.   Ons self moet ons taal liefhê.   Rantsoenering: Die wetlike en gemarginaliseerde posisie waarin Afrikaans na 1994 is, is dus nie heeltemal onbekend in die taal se geskiedenis nie. Die taal is dus nou weer in ’n posisie waar daar, soos voor 1948, op die sprekers van die taal staat gemaak word vir vooruitgang en groei op haas alle terreine. Ek glo as sekere politieke leiers hul sin kry sal ons nog verder gerantsoeneer word, moontlik tot “nul per os” (spreekwyse in hospitale waar niks in of uit die mond gaan nie).   Afrikaans die stiefkind Die stiefbehandeling van Afrikaans is die huidige regering se manier om die Afrikaner te straf vir die apartheidsbedeling en juis deur die Afrikaner se taal van sy voormalige amptelike funksies te stroop. Hierdie marginalisering van die Afrikaner (en dus Afrikaans) is volgens kenners ook aanwesig in die huidige geskiedskrywing oor Suid-Afrika.   Die aftakeling van Afrikaans as 'n volwaardige ampstaal in Suid-Afrika, het in die afgelope jare tot groot paniek gelei. Regeringsinstellings en privaatondernemings gee om verskillende redes dikwels aan Engels die voorkeur. Die mening het begin posvat dat Engels, as wêreldtaal, 'n meer geskikte taal vir onderwys en internasionale kommunikasie is.   Hier is ‘n paar voorbeelde hoe Afrikaans in populêre kultuur en die massa media aspris onderdruk word: Baie min mense in Suid-Afrika praat Afrikaans. Daarom is dit beter om oor te slaan na Engels: Soos vroeër genoem is net oor die 7 miljoen mense (uit sowat 56 miljoen) in SuidAfrika is Afrikaanssprekend. In die wêreld is daar meer as 7,000 tale. Afrikaans is ongeveer die 140ste grootste taal. Afrikaans het nie ŉ plek in Suid-Afrika nie omdat dit ŉ “Witmanstaal” is: Verkeerd, die meerderheud Afrikaanssprekendes is nie wit nie. Bruin Afrikaanssprekendes is 50% (3,4 miljoen); wit Afrikaansprekendes 40% (2,7 miljoen); swart Afrikaanssprekendes 9% (602 100) met die res uit ander groepe (Sensus 2011). Dit beteken dat meer as 60% van die Afrikaanse gemeenskap nie wit is nie.   Omdat Afrikaans die taal van die onderdrukker was, is dit beter om Afrikaans af te skaf en na Engels oor te skakel: Engels was die taal waarin die wreedste slawehandel en koloniale uitbuiting in Afrika plaasgevind het. Die Nazi-geskiedenis was in Duits gepleeg. Tog word Engels en Duits as tale nie vir hierdie verlede gestraf nie. Waarom vandag die meerderheid Afrikaanssprekendes, wat bruin is en aan die ontvangskant van apartheid was, straf?   Hoe gaan ons die konsentrasiekamp ontsnap? Een van die Afrikaners se grootste vrese (en ’n mens behoort nie hierdie vrese te minag nie) is dat hulle hul moedertaal sal verloor; dat die taal eendag sal verdwyn, en saam met dit al die kulturele en identiteitsmerkers wat hulle uniek maak. Wat die hier en nou betref, is dit belangrik om mense se erfenis te beskerm. Ek sal dit altyd ondersteun, maar met die risiko dat ek onopreg kan klink, gee ek uiteindelik op die lange duur nie regtig om nie. Tale (en kulture) styg uit met mag, en val wanneer daardie mag kwyn.   Ons weet ook dat die taalstryd se sukses afhanklik is van drie voorwaardes: (a) dat daar genoeg mense moet wees wat die taal praat, (b) dat daar leiers (intellektuele, mense met propagandawaarde) moet wees wat bereid is om voor te loop, en (c) dat daar ’n prikkel (dus die een of ander negatiewe ervaring) moet wees om die hele proses aan die gang te kry. Hier salueer ek iemand soos Louis Liebenberg, wat vir ons taal opstaan en veg.   Die gevaar is dat mense later so ‘trots’ word op wie hulle is en waar hulle vandaan kom, dat hulle begin dink ander mense of kulture is minderwaardig. Aan die ander kant kan ’n gebrek aan trots op jou herkoms lei tot ’n minderwaardigheidsgevoel wat weggesteek word in oormatige aggressie en selfs rassisme..   Hoe kan ek versoen? Ek is trots op my taal, my land en my kultuur, dit maak my wie ek is. Saam met trots kom verdraagsaamheid. Ons mag trots wees, maar ons mag nie dink ons is beter as ander kulture nie.  Elke Afrikaans sprekende moet eienaarskap neem van Afrikaans, want dit behoort nie slegs aan een kultuurgroep nie.   Wanneer ons ’n Suid-Afrikaanse identiteit vir die era ná apartheid konstrueer, blyk ons eerste instink te wees om dit met ons verskeidenheid, oftewel ons diversiteit, te verbind. Dít sou die een ding wees waaroor ons kan saamstem – die bestaan van verskeie groepe in die land, of hulle nou op grond van ras, etnisiteit, godsdiens, ens. gedefinieer word. Kan ons dus hierdie diversiteit benut eerder as om dit te bekla. As taalgebruikers mekaar linguisties kan akkomodeer is daar ‘n kans dat verhoudinge met mekaar sal verbeter.   Ons is almal Afrikaners. In veelvoud van identiteite.  Ons is klaar met gyselaarskap. Hoe gouer ons dit besef en almal in Afrikaans groei en mekaar bemagtig, en lief het as mede Afrikaners - of mede Afrikaanses - hoe beter. Of jy nou bruin of wit is, maak nie saak nie. Ons moet saamsmelt as een groep in Afrikaanse eenheid as kinders van Suid-Afrika.   Afrikaans sal voortleef in die mond van haar praters.   Lank lewe Afrikaans!

Scene 45

Groot  Afrikaanse  Dig-  en   Skryfkompetisie 2021

Scene 46

Scene 47

Scene 48

GROOT AFRIKAANSE DIG- EN SKRYFKOMPETISIE DIGGROEP TOP 10 Ronnie Strydom Werner  Wehmeyer Ilze Snydert van  Wyk Stephan  Uys Coenie Horak  Rosalee  Meyer Floris van  Zyl Carin  Erasmus Suzanne  Volschenk-Walsh Sharon du  Preez TOP 10  SKRYF JOU STORIE  Nicy Fouldien Carin Erasmus Sybie Kleynhans Suzanne Volschenk – Walsh Ron èl Le Roux Floris Kotze Stephan Uys Riki Malan Rosalee Meyer Nanette Botha BEOORDELLAARS Retha Kelly Sonja Brown Magda De Korte Hendry Kortje  Lynelle Clark Retha Lochner Riku Lätti Churchil Naude BORG Louis Liebenberg VOORLEGGING  Red Balloon Strategies In samewerking met

PowerPoint Presentation

Scene 1 (0s)

Scene 2 (1m 9s)

Scene 3 (1m 21s)

Scene 4 (1m 38s)

Scene 5 (2m 0s)

Scene 6 (3m 1s)

Scene 7 (3m 21s)

Scene 8 (4m 36s)

Scene 9 (4m 58s)

Scene 10 (5m 59s)

Scene 11 (6m 20s)

Scene 12 (7m 17s)

Scene 13 (7m 38s)

Scene 14 (8m 42s)

Scene 15 (9m 3s)

Scene 16 (10m 9s)

Scene 17 (10m 34s)

Scene 18 (11m 43s)

Scene 19 (12m 5s)

Scene 20 (13m 7s)

Scene 21 (13m 31s)

Scene 22 (14m 32s)

Scene 23 (14m 58s)

Scene 24 (15m 58s)

Scene 25 (16m 14s)

Scene 26 (16m 34s)

Scene 27 (20m 19s)

Scene 28 (20m 38s)

Scene 29 (24m 23s)

Scene 30 (24m 42s)

Scene 31 (28m 27s)

Scene 32 (28m 46s)

Scene 33 (32m 31s)

Scene 34 (32m 54s)

Scene 35 (36m 39s)

Scene 36 (36m 56s)

Scene 37 (40m 41s)

Scene 38 (40m 58s)

Scene 39 (44m 43s)

Scene 40 (45m 2s)

Scene 41 (48m 47s)

Scene 42 (49m 4s)

Scene 43 (52m 49s)

Scene 44 (53m 9s)

Scene 45 (56m 54s)

Scene 46 (57m 12s)

Scene 47 (1h 0m 31s)

Scene 48 (1h 2m 38s)